، چند روز قبل، سفارت جمهوری آذربایجان در اسرائیل به مناسبت سی‌ودومین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین دوطرف در بیانیه‌ای اعلام کرد: «با هم همکاری‌های چندجانبه بین آذربایجان و اسرائیل روابط را تقویت و تعمیق خواهیم کرد.»

رژیم صهیونیستی یکی از اولین کشورهایی بود که آذربایجان را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ به رسمیت شناخت. آنها در آوریل ۱۹۹۲ روابط دیپلماتیک برقرار کردند، اما در حالی که اسرائیلی‌ها در سال ۱۹۹۳ در باکو سفارت خود را افتتاح کردند، آذربایجان تا آوریل ۲۰۲۳ از اقدام متقابل امتناع کرد. آنها در این مدت ترجیح دادند امورشان را از راه کانال غیررسمی پیش ببرند. امتناع باکو از رسمی کردن روابطش با اسرائیل را می‌توان تا حد زیادی به‌دلیل احتیاط در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران تحلیل کرد. آذربایجانی‌ها تمایلی نداشتند خشم تهران را برانگیزند، زیرا نه‌تنها با ایران مرز مشترک دارند، بلکه در آن برهه زمانی در موضوع قره‌باغ حتی موضع میانه ایران به نوعی به نفع آذربایجان بود. در نهایت جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ و درگیری بر سر دالان زنگزور با ارمنستان، رهبران باکو را به این نتیجه رساند که اکنون زمان مناسبی برای تعمیق روابط‌شان با اسرائیل است. دلیل این مسئله در افزایش قدرت اثرگذاری در مناسبات بین‌المللی بر سر زنگزور و قره‌باغ بود.

همان‌طور که اشاره شد روابط تل‌آویو و باکو بیش از سه دهه قدمت دارد. نتیجه این مناسبات، تبدیل شدن آذربایجان به تأمین‌کننده اصلی نفت اسرائیل و جایگاه اول این رژیم در تأمین تسلیحات آذربایجان است. به‌طور کلی، روابط اسرائیل و آذربایجان بر دو رکن اصلی استوار است: «روابط صبورانه و صمیمانه سیاسی» و «همکاری دفاعی و فروش تسلیحات».

از این‌رو براساس آمار منتشرشده از سوی مؤسسه صلح بین‌المللی استکهلم (سیپری)، جمهوری آذربایجان در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ حدود ۷۰ درصد تسلیحات خود را از اسرائیل وارد کرد. لازم به تاکید است که اسرائیل علاوه بر فروش تسلیحات آماده، حداقل یک سرمایه‌گذاری مشترک با آذربایجان در مارس ۲۰۱۱ ایجاد کرد.

گفتنی است با توجه به اینکه بودجه دفاعی آذربایجان به‌طور پیوسته در حال افزایش است، تولیدکنندگان تجهیزات نظامی اسرائیل بازار آذربایجان را زیر نظر دارند. افزایش روابط دیپلماتیک دوجانبه ممکن است به خرید تسلیحات جدید نیز تبدیل شود. شایان ذکر است، یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل در فوریه ۲۰۲۲ در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ با رئیس‌جمهور علی‌اف دیدار کرد، جایی که رهبر جمهوری آذربایجان از پیشرفت دو شریک در زمینه‌های مختلف همکاری، به‌ویژه در زمینه دفاعی و نظامی-فنی تمجید کرد. 

در این میان، جنگ بین آذربایجان و ارمنستان موجب افزایش ارزش روابط باکو-تل‌آویو شد. این جنگ تصویر اسرائیل را نه‌تنها به‌عنوان یک کشور دوست، بلکه منبع قابل اعتمادی از تسلیحات باکیفیت برای سیاستمداران باکو تقویت کرد. اما پرسش اینجاست که این روابط چه تأثیری بر ایران دارد؟

به‌طور کلی، تلاش اسرائیلی‌ها برای تقویت مناسباتشان با جمهوری آذربایجان محدود به تبادلات نظامی و نفتی نمی‌شود، بلکه اسرائیل از گسترش نفوذش در قفقاز جنوبی یک هدف بزرگ دیگر را نیز دنبال می‌کند؛ نزدیکی به مرزهای ایران.

جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل در حالی بیش از چهار دهه است در تقابل با یکدیگر به‌سر می‌برند که اسرائیلی‌ها امکان ضربه‌زدن از نزدیک را ندارند، اما یافتن جای پایی در جمهوری آذربایجان این فرصت را به آنها می‌دهد تا بتوانند به مرزهای ایران نزدیک باشند.

مشارکت رژیم صهیونیستی در طرح‌های گوناگون اقتصادی و امنیتی قره‌باغ، به‌معنای حضور بدون مانع این رژیم در حلقه محیط فوری امنیتی ایران است. همین اقدام را اسرائیل با تلاش برای تقویت پیوندهای همکاری با اعراب خلیج‌فارس در جنوب کشور، در دستور کار دارد؛ بنابراین پیامد حضور شرکت‌های اسرائیلی در قره‌باغ می‌تواند تسهیل‌کننده انجام اقدامات جاسوسی این رژیم علیه ایران باشد. مشابه این الگو در رابطه با امارات نیز قابل مشاهده است. در ابتدا پس از امضای «توافق ابراهیم»، تمرکز روی تعاملات تجاری-اقتصادی بود، اما به مرور همکاری‌های نظامی در چارچوب برگزاری مانورهای نظامی، تبادل اطلاعات و استفاده از فناوری‌ها در تأمین امنیت در دستور کار برنامه‌های ابوظبی و تل‌آویو قرار گرفت.

براساس این الگو می‌توان پیش‌بینی کرد احتمال دارد چنین تعاملی در منطقه حساس قره‌باغ و در نزدیکی مرز ایران نیز تکرار شود. سرنگونی پهپاد جاسوسی اسرائیل در ایران که مرداد ۱۳۹۳ اعلام شد و مبدأ پرواز آن خاک جمهوری آذربایجان بود، وقوع این سناریوهای احتمالی را تقویت می‌کند. ضمن اینکه طبق گزارش روزنامه آلمانی زبان «زوددویچه» به نقل از وب‌سایت دنیای اقتصاد، در زمان بازدید نتانیاهو از باکو در سال ۲۰۱۶ گزارش‌های تایید‌نشده‌ای منتشر شد مبنی بر اینکه دو طرف توافق کردند در صورت بروز درگیری نظامی با ایران، جنگنده‌های اسرائیلی مجاز به استفاده از فرودگاه‌های جمهوری آذربایجان باشند.

از سوی دیگر در شرایطی که علی‌اف در سال ۲۰۲۱ با افتخار در کنار یک پهپاد اسرائیلی عکس یادگاری گرفت و مجوز استقرار دو فروند جنگنده اف-۳۵ اسرائیلی را صادر کرد، باید احتمال داد مناسبات باکو-تل‌آویو به مرور توسعه بیشتری پیدا کند. ضمن اینکه جمهوری آذربایجان برای حفظ و کنترل مؤثر بر قره‌باغ کماکان نیازمند پشتیبانی خارجی است. در این راستا باکو به تقویت همکاری‌های خود با رژیم صهیونیستی ادامه می‌دهد؛ به‌ویژه آنکه این کشور امیدوار است از این طریق مناسباتش با آمریکا نیز ارتقا پیدا کند. 

بنابراین در شرایط فعلی، لازم است به تحولات حوزه قفقاز جنوبی با حساسیت بیشتری نگاه شود. در این راستا، مقابله با تحرکات تجزیه‌طلبانه که بعضاً آگاهانه یا ناآگاهانه از سوی عده قلیلی در برخی تجمعات از جمله بین هوداران فوتبال در ورزشگاه‌ها تشویق می‌شود، باید در دستور کار قرار بگیرد. همچنین با توجه به اخباری که درباره به‌کارگیری دستگاه‌های استراق سمع در مرز توسط اسرائیلی‌ها منتشر می‌شود، توجه به این حوزه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. براین اساس، سخنان سفیر آذربایجان در تل‌آویو مبنی بر تعمیق روابط دوجانبه، می‌تواند اثرات منفی بر کشور ما نیز داشته باشد، در صورتی‌که تهمیدات لازم اندیشیده نشود.