، چند روز قبل دولت ارمنستان اعلام کرد جاده‌ای ۶۰ کیلومتری در استان جنوبی سیونیک که هم‌مرز با ایران است، می‌سازد. احداث این جاده می‌تواند زمان سفر میان دو کشور همسایه را کوتاه‌تر کرده و شهرهای سیسیان و کاجاران را از مسیری بسیار کوتاه‌تر به هم متصل کند.

طبق گزارش دولت ارمنستان، این کشور قصد دارد ۲۵۴ میلیون دلار از بانک اروپایی بازسازی و توسعه برای ساخت یک بخش ۲۴ کیلومتری از یک بزرگراه جدید به سمت مرز ایران، وام بگیرد. کار روی بخش جنوبی این جاده که هزینه آن از طریق وام بانک اروپایی بازسازی و توسعه تامین می‌شود در ۲۰۳۲ تکمیل خواهد شد. دولت ارمنستان زمان آغاز ساخت دو بخش دیگر از این جاده را که شامل یک تونل ۹ کیلومتری می‌شود، اعلام نکرده است.

در این رابطه، ارمنستان در اکتبر ۲۰۲۳ یک قرارداد ۲۱۵ میلیون دلاری به یک کنسرسیوم متشکل از دو شرکت ایرانی برای بهبود یک جاده ۳۲ کیلومتری که از مرز ایران و ارمنستان به گذرگاه کوهستانی کاجاران در بلندترین نقطه این کشور می‌رسد، اعطا کرد. حدود دو سوم از طول این جاده توسعه‌یافته و نوسازی می‌شود و ۱۱ کیلومتر بقیه از ابتدا طی سه سال آینده ساخته خواهد شد. این قرارداد در ایروان و در حضور وزیر راه و شهرسازی ایران بسته شد.

پیش از اتخاذ تصمیم احداث بزرگراه ۶۰ کیلومتری از ارمنستان به ایران، کشورمان ارتباط زمینی خود را با کشورهای حوزه اوراسیا از جمله سه کشور جمهوری آذربایجان، ترکیه و ارمنستان برقرار می‌کرد، اما زیرساخت‌های ارمنستان نسبت به ترکیه و آذربایجان بسیار ضعیف‌تر بود.

راه ارتباطی ایران با ارمنستان به‌ویژه از استان مرزی سیونیک به‌دلیل کوهستانی بودن مسدود بود و تردد از مرز زمینی چندان قابل بهره‌برداری نبود؛ بنابراین احداث بزرگراه در این مسیر دستاورد قابل‌توجهی برای دو کشور به‌شمار می‌رود. به‌دلیل کوهستانی بودن مسیر، تردد از مسیرهای منتهی به آذربایجان و ترکیه انجام می‌شد. لذا ارمنستان بعد از رصد تحولات منطقه‌ای و بروز تنش‌های متعدد با آذربایجان و ترکیه، به این نتیجه دست یافت باید برای ارتباط بیشتر با ایران بزرگراهی از استان سیونیک واقع در جنوب این کشور و در مسیر عبور دالان زنگزور احداث کند. بنابراین ساخت این جاده اهمیت بین‌المللی ارمنستان را افزایش می‌دهد و مسیری جدید و قابل اعتماد برای ایران به سمت اروپا و کشورهای اوراسیا ایجاد می‌کند. این امر همچنین به توسعه ارمنستان از جمله منطقه سیونیک هم‌مرز با ایران کمک خواهد کرد به‌ویژه اینکه بدانیم سیونیک هم برای ایروان و تهران اهمیت استراتژیک دارد.

اهمیت دسترسی ایران و ارمنستان به حوزه اوراسیا

نقش ترانزیتی در تسهیل دسترسی به حوزه اوراسیا را نمی‌توان نادیده گرفت؛ از این‌رو باید ارتباط زمینی میان ایران و ارمنستان برای تسهیل رفت‌وآمدها و مراودات زمینی اعم از تجاری یا توریستی در دستور کار دو کشور قرار گیرد، زیرا رویکردهای ترکیه و جمهوری آذربایجان قابل پیش‌بینی نیست.

ایجاد بزرگراه از ایران به سمت ارمنستان و گرجستان بسیار مهم است، زیرا این بزرگراه و دستاوردهای آن، حاشیه‌های مرتبط با دالان زنگزور را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، ضمن اینکه گردشگری و درآمدزایی از این مسیر دستاوردهای قابل‌توجه اقتصادی و ارزآوری برای دو کشور خواهد داشت.

همچنین با احداث بزرگراهی در استان سیونیک، سفر زمینی به روسیه از مرز ارمنستان تسهیل می‌شود. ضمن اینکه احتمال پیشامدهای امنیتی مشابه آنچه در مسیر آذربایجان و ترکیه ایجاد می‌شد، بسیار کاهش می‌یابد.

تسهیل در تبادلات زمینی و مقابله با یاوه‌گویی‌های علی‌اف

با توجه به اینکه ترکیه و آذربایجان منافع حداکثری خود را یک‌جانبه در ارمنستان دنبال می‌کنند، مقام‌های ارمنستان به این نتیجه رسیده‌اند که باید مراودات بیشتری با ایران داشته باشند. از سویی مسئولان ایرانی نیز مترصد این فرصت بودند در زمانی که مردم ارمنستان کمترین تمایلی به مراوده با ترکیه و آذربایجان ندارند، برای نزدیک تر شدن هرچه بیشتر روابط با دولت و ملت ارمنستان استفاده کنند.

مهم‌تر اینکه بزرگراه جدید می‌تواند اقدامی در جهت مقابله با کارشکنی‌های جمهوری آذربایجان و مشکلاتی که این کشور برای رانندگان کامیون‌های ایرانی فراهم می‌کرد، باشد. سال گذشته روابط تهران و باکو در پی بازداشت دو راننده ایرانی در مسیر اصلی ترانزیت کالا میان دو کشور در منطقه قره‌باغ و همچنین اقدام باکو در اخذ عوارض عبور از کامیون‌های ترددکننده میان ایران و ارمنستان، وارد مرحله جدیدی از تنش‌ها شد.

در همین راستا، سیدجلیل جلالی‌فر، از اعضای اتاق بازرگانی ایران و روسیه اعلام کرد: «جمهوری آذربایجان برای صادرات کالاهای ایران به روسیه کارشکنی می‌کند.» وی از صف‌ ۱۰ کیلومتری کامیون‌ها در آستارا به‌دلیل کارشکنی‌های باکو خبر داد.

این موضوع همچنین از آن جهت اهمیت دارد که سال قبل الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در گزافه‌گویی مدعی شد ارمنستان با کمک ایران مواد مخدر به اروپا قاچاق می‌کرده است! علی‌اف در سخنرانی خود در جلسه شورای سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع که در قالب یک ویدئوکنفرانس برگزار شد، ادعا کرد ارمنستان در تبانی با ایران از مناطق اشغالی سابق جمهوری آذربایجان (در اشاره به مناطق تحت اشغال جمهوری ارمنستان که در پی آتش‌بس قره‌باغ آزاد شد) برای انجام قاچاق مواد مخدر به اروپا به مدت حدود ۳۰ سال استفاده می‌کرد.

 حجم تجارت ایران و ارمنستان

در سال ۲۰۲۱، تجارت دوجانبه برای اولین‌بار از آستانه ۵۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۲۲ از رقم ۷۰۰ میلیون دلار عبور کرد. معیار تعیین‌شده توسط دو کشور یک میلیارد و سپس ۳ میلیارد دلار است. با این سرعت افزایش تجارت فیمابین، رسیدن به یک میلیارد دلار در سال‌های آینده واقع‌بینانه است. این ارقام در دی ماه سال قبل در جریان سفر امیرعبداللهیان به ایروان پیش‌بینی شد. براین اساس، بزرگراه جدید می‌تواند ارزیابی‌ها درباره رشد حجم تجارت دوجانبه را ارتقا دهد.