، صبح روز یکشنبه (۳۰ اردیبهشت) طرح سد قیز قلعه‌سی و تکمیل و توسعه سد خداآفرین که به شکل مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان اجرا شده، با حضور روسای جمهور دو کشور به شکل رسمی بهره‌برداری از آن‌ها آغاز شد.

در این راستا آیت‌الله رئیسی و الهام علی‌اف با حضور در نقطه صفر مرزی و محل اجرای پروژه قیز قلعه‌سی، این سد را که به منظور تکمیل بهره‌برداری از سد خداآفرین در بالادست رودخانه مرزی ارس احداث شده است، به شکل رسمی افتتاح کردند. این طرح‌ها موجب تأمین ۲ میلیارد متر مکعب آب، فعال شدن ۴ نیروگاه فعال و ایجاد ۴۰ هزار شغل در منطقه می شود.

با توجه به این دستاوردها، ابراهیم رئیسی گفت: «ارتباط ما با کشور آذربایجان فراتر از همسایگی، بلکه رابطه خویشاوندی است و این رابطه، ریشه در اعتقادات و باورهای دو ملت دارد. تاریخ و تمدن وپیشینه ما به هم پیوند دارد. این رابطه قلبی بین دو کشور بوده و ناگسستنی است و روز به روز این روابط افزایش خواهد یافت.»

همچنین در این رابطه سیدعباس موسوی، سفیر ایران در جمهوری آذربایجان، با انتشار پیامی در ایکس (توئیتر سابق) نوشت: «سد‌های مشترک خداآفرین و قیز قلعه‌سی به عنوان بزرگ‌ترین پروژه مرزی کشور و الگویی موفق در دیپلماسی آب با حضور روسای جمهور ایران و جمهوری آذربایجان رسما به بهره‌برداری رسید.»

اما دلایل اهمیت این همکاری جدا از مباحث مربوط به حوزه آب و علت تأکید ویژه رئیس جمهور بر روابط ناگسستنی ایران و آذربایجان در چیست؟

موقعیت جغرافیایی ممتاز جمهوری آذربایجان در قفقاز برای ایران جهت ارتباط با فدراسیون روسیه و جمهوری گرجستان و دریای سیاه نقش قابل توجهی در برقراری ارتباط جاده ای و ریلی ایران با این منطقه دارد، به همین سبب در ابتکارات منطقه ای ایران از جمله کریدور خلیج فارس- دریای سیاه (اگر عملیاتی شود) و مسیر غربی کریدور شمال - جنوب (ریلی و جاده ای) که از قلمرو جمهوری آذربایجان می گذرد، از نظر مقامات جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است. به طور کلی جمهوری آذربایجان یک حلقه مهم در تحقق پروژه چابهار است که چند روز قبل عقد قرارداد دهساله ایران-هند در بندر شهید بهشتی چابهار رسانه ای شد. در گزارش؟؟ نیز این موضوع اشاره گردید که برای عملیاتی شدن کامل کریدور چابهار، همکاری آذربایجان الزامی است. زیرا بخشی از این دالان تجاری از خاک این کشور عبور می کند که در نهایت می تواند به نروژ و از آنجا به اروپای شرقی هم برسد.

اهمیت بهره برداری از پتانسیل آذربایجان در حوزه حمل و نقل و امکان استفاده از نیازمندی های این کشور در حوزه خدمات فنی-مهندسی را می توان مهمترین زمینه های همکاری دوجانبه دانست. زیرا با توجه به ساختار اقتصادی نفت پایه آذربایجان، دو کشور در سایر حوزه ها به یکدیگر کمتر نیاز دارند.

مهمترین این موارد احداث راه آهن رشت-آستاراست. اراده سیاسی هر دو کشور تکمیل و راه اندازی این مسیر است و پیشتر جمهوری آذربایجان با امتداد شبکه راه آهن خود بداخل پایانه ای که خود در آستارای ایران تدارک دیده است، اراده سیاسی خود به همکاری با ایران را نشان داده است.

با اتمام پروژه راه‌آهن اردبیل و اتصال این نقطه به شبکه راه آهن سراسری کشور و امکان اتصال آن با قلمرو جمهوری آذربایجان نیز می تواند برای اتصالات منطقه قفقاز بویژه جمهوری آذربایجان با آب‌های خلیج فارس و اقیانوس هند بکار گرفته شود.

پایانه سوآپ نفتی بندر امیرآباد با ظرفیتی بیش از ۲۰۰ هزار بشکه در روز در استان مازندران پتانسیل مناسبی برای تنوع بخشی به مسیرهای صادرات نفتی جمهوری آذربایجان فراهم کرده است، موردی که تا کنون بکار گرفته نشده است.

ایجاد منطقه آزاد تجاری مشترک بویژه در شهر مرزی آستارا، زمینه های خوبی برای تحکیم روابط دو کشور دوست و همسایه خواهد بود. در زمینه های فرهنگی هر دو کشور وجوه مشترک برای همکاری دارند. در این بین آزاد سازی اراضی اشغالی قره باغ فرصت مناسبی برای مشارکت و همکاری ایران با همسایه خود جمهوری آذربایجان پدید آورد که نیروی انسانی کارآمد ایران، بویژه تجربیات ایران در پاکسازی و مین روبی مناطق جنگی پدید آورده است که رئیس جمهور در سخنان روز یکشنبه خود به این مسئله اشاره کرد.

علاوه بر حوزه تجار و اقتصاد، قرابت‌های فرهنگی می تواند عامل مهمی در نزدیکی ایران و آذربایجان و در نتیجه همسویی سیاسی در برخی از موضوعات باشد. باتوجه به مشاهیر و مناسبت هایی مشترکی مانند جشن نوروز می توان سطح تعاملات بین دو کشور را ارتقا داد. اشتراکات مذهبی نیز در این راستا متغیر مهمی محسوب می­ شود. پیوند زبانی و تاریخی ساکنین استانهای مرزی ایران با جمهوری آذربایجان هم فرصتی برای گسترش مبادلات دوجانبه است.

در واقع وقتی زمینه های همکاری باکو-تهران در حوزه فرهنگی را برمی شمریم، ناخودآگاه این سوال مطرح می شود که چرا تا امروز این عرصه ها مورد اهتمام جدی قرار نگرفتند!

دستاورد تقویت روابط تجاری-اقتصادی و همچنین فرهنگی، خود را در عرصه سیاسی نشان می دهد، جایی که پیشبرد منابع متأثر از عناصر قدرت کشورها و یا قرابت های معنوی وابستگی های متقابل اقتصادی است. در شرایطی که یکی از نگرانی های عمده جمهوری اسلامی ایران، انتشار اخبار رسمی و بعضاً غیررسمی درباره گسترش حضور امنیتی-نظامی و جاسوسی اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمالغربی کشور با استفاده از خاک آذربایجان است، پیوندهای قوی بین تهران و باکو می تواند سوءتفاهمات و نگرانی ها را سریعتر مرتفع سازد.

در حال حاضر گفته می شود اسرائیل از خاک آذربایجان برای استقراق سمع و جاسوسی استفاده می کند، حتی در مواردی شایعه شده است پهپادهای اسرائیلی از خاک این کشور بلند می شوند و تلاش می کنند وارد حریم هوایی ایران شوند. لذا رفع این مشکلات و دغدغه ها در چارچوب روابط نزدیک تر امکان پذیر است، جایی که مقامات آذربایجان به این نتیجه برسند پیگیری منافعشان از طریق ایران باید در اولویت روابطشان با اسرائیل باشد.