، وزارت خارجه کشورمان روز دوشنبه، 25 تیر، اعلام کرد سفارت جمهوری آذربایجان در آدرسی جدید در تهران بازگشایی شد. این خبر پیرو اعلام قبلی ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه، در 28 اردیبهشت صورت گرفت که در نشست خبری گفت مقدمات این کار در حال انجام است و به زودی سفارت آذربایجان بازگشایی می شود.

اما لازم به ذکر است آنچه موجب تعطیلی بیش از یکسال سفارت آذربایجان در کشورمان شد، حادثه یک حمله مسلحانه به این سفارتخانه بود. ساعت هشت صبح روز جمعه، 7 بهمن سال‌ ۱۴۰۱، یک دستگاه خودروی پراید با توقف مقابل سفارت جمهوری آذربایجان و پس از به کارگیری سلاح وارد ساختمان سفارت شد. در پی این حمله یکی از کارکنان سفارتخانه کشته و 2 تن مجروح شدند. پس از این حادثه، مقامات کشورمان اعلام کردند انگیزه فرد مهاجم که دستگیر شده، شخصی و خانوادگی است و نمی تواند در رسته حوادث تروریستی قرار بگیرد.

با این وجود الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، این حمله را تروریستی و سازمان دهی شده دانست و آن را به شدت محکوم کرد. باکو همچنین تهران را مسئول حفاظت از اماکن دیپلماتیک دانست و اعلام کرد سفارتش در ایران را تخلیه می‌کند.

در واکنش، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه وقت دولت شهید رئیسی با جیحون بایراموف، همتای آذربایجانی خود تلفنی گفتگو کرد. امیرعبداللهیان با ابراز تاسف از این حمله و محکوم کردن آن گفت دو طرف نباید اجازه دهند «این حادثه بر مناسبات دو کشور تأثیر بگذارد.»

با این حال دو روز پس از حمله، جمهوری آذربایجان سفارت خود در تهران را تعطیل و کارکنان سفارت و اعضای خانواده‌شان را از ایران خارج کرد. خلف خلفوف، معاون وزارت امورخارجه آذربایجان نیز به طور رسمی اعلام کرد فعالیت سفارت در تهران «به‌صورت کامل» متوقف شده و فقط کنسولگری جمهوری آذربایجان در تبریز فعال است. در ادامه این اقدامات، وزارت خارجه این کشور سفیر ایران را در باکو احضار کرد و تهران را به «نادیده گرفتن طولانی مدت» درخواست دولت آذربایجان برای تقویت امنیت سفارت این کشور در تهران متهم کرد.

در این میان جمهوری اسلامی ایران تلاش داشت مناسبات دوجانبه دچار تنش شدیدتری نشود. از همین روز دقیقاً یکسال بعد، روز 7 بهمن سال 1402، جلسه رسیدگی به پرونده اتهامات عامل حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران با حضور متهم پرونده و وکلای وی برگزار شد. در جلسه دادگاه تعدادی از مقامات سفارت جمهوری آذربایجان نیز حضور داشتند. در ابتدای جلسه متهم از سوی قاضی تفهیم اتهام شد و نماینده دادستان کیفرخواست را قرائت کرد.

براساس کیفرخواست صادره، عامل حمله به سفارت جمهوری آذربایجان به مباشرت در قتل عمدی احدی از اتباع جمهوری آذربایجان با استفاده از سلاح گرم در داخل سفارت، خرید، حمل و نگهداری سلاح و مهمات غیرمجاز شامل یک قبضه کلاشینکف و یک قبضه سلاح کمری و اخلال در نظم عمومی متهم بود. همچنین تخریب و ایراد جرح عمدی به سه نفر از پرسنل سفارت که از اتباع جمهوری آذربایجان هستند، از دیگر اتهامات متهم پرونده بود.

پس از قرائت کیفرخواست از سوی نماینده دادستان، متهم و وکیل وی دفاعیات خود را مطرح کردند.در پایان، با اعلام قاضی، ختم رسیدگی به این پرونده اعلام شد و رئیس دادگاه تاکید کرد حکم در مهلت قانونی صادر خواهد شد.

در همین اثنا دولت نیز تلاش می کرد وضعیت روابط با آذربایجان را سامان دهد که در نهایت نیز موفق شد. بر همین اساس روز دوشنبه، 25 تیر، رسماً اعلام گردید سفارت جمهوری آذربایجان بازگشایی شده است. در این راستا وبسایت خبری Az نیوز، وابسته به آذربایجان در خبری نوشت: «جمهوری اسلامی ایران به‌ عنوان کشور معتبر، اقدامات مناسبی را برای تضمین امنیت ساختمان جدید سفارت جمهوری آذربایجان با رعایت تعهدات در زمینه حفاظت دیپلماتیک در چارچوب «کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک» انجام داده است.در حال حاضر اقدامات مربوطه برای ساماندهی خدمات کنسولی در ساختمان جدید سفارت جمهوری آذربایجان در ایران در حال انجام است و به زودی اطلاعات تکمیلی در خصوص بازسازی سرویس کنسولی ارائه خواهد شد.»

نکته مهم در این خبر، تغییر محل سفارت بود که به نظر می رسد در جهت اطمینان بخشی بیشتر به تأمین امنیت این محل صورت گرفته است. در پی انتشار این خبر، مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی دولت سیزدهم اعلام کرد: «یکی از کارهایی که شهید جمهور و دکتر مخبر مرتب از بنده به عنوان رئیس کمیسیون مشترک ایران و آذربایجان دنبال می‌کردند، همین موضوع بود که محقق شد.» به گفته وی توسعه روابط با همسایگان در صدر برنامه‌های دولت بود و رشد ترانزیت و تجارت با همسایگان خود گواه این رویکرد استراتژیک بود.

همچنین سفارت روسیه در تهران در این ارتباط در صفحه اجتماعی خود در تلگرام نوشت: «از سرگیری فعالیت سفارت جمهوری آذربایجان در جمهوری اسلامی ایران را به دوستان و همکاران آذربایجانی خود صمیمانه تبریک می‌گوییم. موفقیت روزافروزن برایتان آرزومندیم.»

اهمیت عادی سازی روابط تهران-باکو جدا از آنکه این دو کشور دارای مرز مشترک هستند، به دلیل نقشی است که هریک می تواند بر تحولات اقتصادی و سیاسی دیگری بگذارد. آذربایجان در یکسال و نیم گذشته علی رغم آنکه سفارتی در ایران نداشت، اما تلاش می کرد نظر روسیه را در نهایی شدن کریدور شمال-جنوب جلب کند. این کریدور یک پروژه بزرگ است که ایران نقش مهمی در آن ایفا می کند. این کریدور اقیانوس هند را از طریق بندر چابهار به جمهوری آذربایجان و سپس روسیه و بازارهای شمال اروپا متصل می کند.

همچنین جمهوری آذربایجان به اثرگذاری ایران در مناقشه قره باغ و روابطش با کشور ارمنستان واقف است. در این منطقه حساس، ایران یک وزنه مهم به شمار می رود و علی اف به خوبی می داند نمی تواند برنامه هایش را بدون جلب رضایت تهران پی ببرد. مسئله دیگر در این بین، توجه به نقش روسیه است. واکنش روسیه به بازگشایی سفارت آذربایجان در تهران، گویای آن است که مسکو بهبود روابط بین این دو کشور برایش اهمیت دارد. زیرا هم جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران روابط خوبی با مسکو دارند و هرگونه تخاصم و یا تنش در مناسبات تهران-باکو می تواند سیاست های روسیه را با چالش جدی مواجه سازد.

به این عوامل، متغیر ترکیه را نیز باید افزود. ترکیه را می توان شریک راهبردی آذربایجان دانست. پیوندهای قومی و زبانی بین این دو کشور باعث شده تا آنها در یک دهه اخیر سطح روابطشان را به سدت ارتقا دهند. از سویی ترکیه با ایران نیز مراودات تجاری و سیاسی گسترده ای دارد و وجود تنش بین تهران-باکو شرایط را برای آنکارا که مایل است با هر دو طرف کار کند، سخت می کند.

بنابراین نتایج تنش زدایی و عادی سازی روابط ایران و آذربایجان صرفاً محدود به این دو کشور نیست و می تواند منافع جمعیت بزرگتری را در منطقه پوشش دهد.