به گزارش خبرگزاری موج به نقل از ستاد خبری دومین هفته علمی تمدن نوین اسلامی، همایش نیم روزه دومین هفته علمی تمدن نوین اسلامی به همت گروه تاریخ و تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم، دکتر رضا بیگدلو و دکتر حسین احمدی بعد از ظهر سه شنبه سوم اسفند ماه برگزار شد.

در این همایش بیگدلو درباره تعریف هویت در تمدن اسلامی گفت: بنده تعریف خودم از هویت را می گویم یکی از مفاهیم پیچیده در علوم اجتماعی می باشد، مجموعه ای از ویژگی های فرهنگی می باشد، هویت اجتماعی به عضویت گروهی پیوند می خورد. امروز هویت ملی به هویت غالب تبدیل شده است. مهمترین مورد هویت اسلامی پاسخ به پرسشهای بنیادین می باشد.

بیگدلو افزود: روش شناسی سه روش عمده در رویکرد را نسبت به هویت ارائه می دهد. رویکرد هویت ذات گرا می باشد، رویکرد هویت و دستاوردهای گفتمان، هویت را بر ساخته اجنماعی می داند. تفاوت این رویکرد با رویکرد گفتمان این است که در رویکرد گفتمان نقش انسانی هیچ انگاشته شده است ولی در این رویکرد کاربرد انسانی هویت می سازد.

وی در ادامه به سیر پیدایش ناسیونالیسم پرداخت و گفت: در اروپا سه عامل پدیده دولت و ملت را به وجود آورد. رشد شهرها و فئودالیسم، رویگردانی از کلیسا، نهضت اصلاح دینی، وارد شدن اندیشه دولت و ملت در ایران تحت تاثیر اندیشه اروپای بود. با توجه به شرایط خاص سیاسی اجتماعی در ایران که تحت تاثیر مشکلات داخلی بود روشنفکران ایرانی فکر می کردند که با توسل به اندیشه های اروپا می توانند به مقابله با استعمار بپردازند. اولین گفتمان در ایران بر اساس اندیشه ناسیونالیسم کاملا منشأ غربی داشت. بر این اساس به بازسازی هویت ملی اقدام کردند.

بیگدلو تصریح کرد: به موازات آن ما گفتمان دین محور را داشتیم که به دوران مشروطه بر می گردد. در دهه چهل و پنجاه نگاه دین محور رشد پیدا کرد. ناسیونالیسم در مجموعه نمادها و عقایدی هست که احساس تعلق را به وجود آورده است. هویت ملی را به وجود آورده است. مشروعیت بخشی به دولتهای مدرن داده است، در عرصه های خارجی و داخلی نظام یکسان سیاسی اجتماعی را پدید آورده است.

بیگدلو درباره اینکه چرا هویت به معضل تبدیل شده است گفت: در عصر جدید هویت دینی را کنار گذاشته اند و به دنبال آن مبنای هویت را عوامل تاریخی قرار داده اند که موجب فروپاشی هویت دینی می باشد و به دنبال آن هویتهای متعددی سر برآوردند. ما شاهد آن هستیم که در جوامع متعدد تعارضهای متعددی به وجود آمده است. بنیادگرایی و داعش از پیامدهای همین بحرانهای بی‌هویتی به شمار می آید. بسیاری از کشورهایی که از ایده ناسیونالیسم به وجود آمده اند خودشان ناکام بوده اند.

وی ادامه داد: در جوامع با هویت وقتی که می خواهند به چیستی خودشان پاسخ دهند ما شاهد این هستیم که ارزشهای هویت ملی در تعارض با آن قرار می گیرد. علوم انسانی که بر گرفته از هویتهای غربی است از آنجایی که مطابق با ارزشهای جمعی جامعه های مقصد نیست. ما شاهد این هستیم که نه تنها توفیقی نداشته بلکه خودش دچار بحران شده است. در اندیشه دولت، ملت باید بازتعریفی صورت گیرد. این الگوی وارداتی مشکلات بسیار زیادی را برای جهان اسلام به وجود آورده است. من فکر می کنم انفلاب اسلامی در گفتمان هویت، گفتمان دومی را به وجود آورده است که این گفتمان در استمرار تاریخی از زمان سید جمال الدین اسدآبادی تاکنون می باشد.

این استاد دانشگاه در خاتمه صحبتهای خود گفت: جامعه ما و فرهنگ ما یک مشکلی دارد و در دولتها مبتنی بر دولت و ملت است. اسلام هویتها را به رسمیت شناخته و آن را نفی نکرده است که در قرآن شاهد آن هستیم. شهید مطهری طرحی که برای هویت ترسیم می کند هویتی است که از مرزهایی که الان می باشد فراتر می رود، حتی انسانهای آزاد، کسانی که مسلمان نیستند قائل به این هویت ها هستند. هویت باید جهانی باشد، جهانی بودن هویت علاوه بر اینکه اقوام مختلف، سرزمینهای مختلف و حتی مسلمانان را در بر می گیرد از این هم فراتر می رود. این هویت یک هویت بشری است و از بشر فراتر می رود.

امکان شکل گیری تمدن نوین اسلامی بر اساس سنت های الهی وجود دارد

در ادامه برنامه دکتر حسین احمدی درباره امکان سنجی زایش تمدن در آئینه تاریخ گفت: منظور از نظام تاریخی چیست؟ تاریخ تحولات در گذشته ای است که در تحولات آن جامعه اثر گذاشته است. فلسفه تاریخ از جوهره تاریخ و چگونگی نوع تاریخ و هدف و غایت تاریخ صحبت می کند. فیلسوف تاریخ به دنبال این است که سهمی از معنا و مکانیسم تاریخ به دست بیاورد. بررسی هدفمند سسلسله تاریخ به منظور دستیابی به واقعیتها را دنبال می کتد. آنها قائل به این نکته هستند که برای تاریخ در گذشته یک طرفی وجود داشته است. آنها اعتقاد دارند وظیفه فیلسوف تاریخ این است که شرحی دقیق از تاریخ بنویسد، بر این اساس فلسفه نظری تاریخ از منطر فلسفه هستی شناسانه است. نکته دیگر گزاره های فلسفه نظری تاریخ فراگیر بوده است و به دنبال کشف دیدگاه های گذشته است تا رخدادهای آینده را تبیین کند.

احمدی افزود: سنت در قرآن چه معنایی دارد؟ سنتهای تاریخ اتفاقی نیست. عمومیت دارد. سنتهای تاریخی منافاتی با آزادی انسان ندارد، در اینجا تاریخ حکم ساختار را دارد. عاملیت دین در تضاد با خداوند نیست و در فلسفه های الهی و حکمتی همه چیز تحت الشعاع مشیت های الهی است.

وی تصریح کرد: تاریخ به این معنا چگونه می تواند جایگاه ما را مشخص کند؟ ویکو معتقد است ما تاریخ را به این دلیل درک می کنیم که خود آن را ساخته ایم. اگر از ما سؤال کنند آینده برای شما چه معنایی دارد باید بگوئیم که گذشته برای شما چه معنایی دارد. این دیدگاهی است که در حوزه فلسفه تاریخ وجود دارد.

وی ادامه داد: به دلیل اینکه تمدن یک مقوله ترکیبی است لازمه اش این است که به سراغ جامعه شناسی کلان برویم. کاربست این رهیافت در حوزه تمدن اسلامی امکان سنجش قلمرو جدید جغرافیای انسانی جهان اسلام با محوریت ایرانی اسلامی مهیا می کند. فلسفه تاریخ پیوستگی پایدار نسبتهای اجتماعی است. در این قلمرو به معنایی تاریخ پدید آورنده حال است و به سوی آینده پیش می رود.

احمدی در ادامه سخنانش گفت: مورخان تاریخ را به سه دوره تقیسم کرده اند: دوره بندی ماهوی، دوره بندی گاه شمارانه، دوره بندی تکاملی. نظریه گردش ادواری و دایره ای تاریخ قدیمی ترین نظریه درباره سیر تحولات تاریخی است که سرنوشت نوع بشر در کیهان رقم خورد و تاریخ و به تبع آن تمدنها به وجود آمدند. همه سیر حرکت تاریخ به سوی پیشرفت است. تکامل رابطه مستقیمی با تکامل عقلانی انسان دارد. همه ادیان یک زمانی را برای پایان تاریخ مشخص کرده اند. ما چیزی بیش از ۱۰ هزار آیه و احادیث درباره بحث مهدویت داریم. نکته ای که من به آن معتقدم این است که تمدن نوین اسلامی را مقدمه حکومت مهدوی می دانم. امکان شکل گیری تمدن نوین اسلامی براساس سنتهای الهی وجود دارد، تمدن نوین اسلامی حکومت مهدوی نیست، اما به دنیال پیگیری حکومت مهدوی هستیم.

وی در خاتمه سخنانش ابراز داشت: امام(ره) فرمودند تمدن غرب، تمدن نیست؛ چیزی که ما به عنوان تمدن به غرب نگاه می کنیم در واقع تمدن نیست، اگر ما نگاهمان به تمدن غرب است امام(ره) آن را تمدن نمی دانند. واقعا هم آن چیزی که وجود دارد تمدن نیست. بیشترین کتابی که در امریکا به فروش می رسد دیوان مولانا است. جامعه ای که خودش مدعی است نمی تواند به انسانهای درونش پاسخ دهد. باید به پرسشهای جدید پاسخهای جدید دهیم، باید پرسشهای جدید را کشف کنیم. هنر انسانها این است که به سؤالات قدیمی پاسخ های جدید دهند، همچنین پرسشهای جدید مطرح کنند. عقل مظهر وجود انسان است. شما وقتی که ذهنتان تغییر می کند جهان پیرامونتان هم تغییر می کند. امکان زایش تمدن هست، به جبر تاریخی یا دترمینیسم معتقد نیستم.