کوروش زارعی کارگردان نمایش عاشورایی « غریبه شام » که این شبها در تئاتر سنگلج به روی صحنه می رود،  در پاسخ به سوال خبرنگار تئاتر خبرگزاری موج، مبنی بر این که ویژگی های یک اثر تئاتری که بخواهد عنوان تئاتر حسینی و عاشورایی داشته باشد چیست و آیا می توان این ویژگی را در آثار غیر مناسبتی هم استفاده کرد، گفت: توجه به شخصیتی همچون حضرت عباس (ع) تنها به واسطه شاخصه قمر بنی هاشم و ماه زیبا بودن، ابهت و جذابیت فیزیکیشان نیست. یکی از ویژگی های مهم حضرت عباس (ع) ادبشان است. ایشان تنها جایی که از لفظ «برادر» استفاده کرد، لحظه شهادتش بود و گرنه همیشه با الفاظی همچون «آقا»، «سرورم» و «مولای من» امام حسین (ع) را خطاب قرار می داده است. یعنی این میزان معرفت، ادب و شعور، درسی نیست که از حضرت ابوالفضل (ع) فرا بگیریم؟

وی افزود: در همین نمایش غریبه شام ، که ما به صورت مونتاژ موازی، نعل به نعل وقایع زمان معاصر و گذشته را با هم تطبیق می دهیم و جلو می رویم، در صحنه ای که حضرت عباس (ع) به دلیل بی تابی بچه ها، مشک ها را جمع می کند و به سمت فرات می رود؛ پلان بعدی ما جنگ امروز است و صحنه ای که رزمنده ای قمقمه های سایر همرزمانش را برداشته به سمت رود یا جوی آبی حرکت می کند. تشنه است و دست می برد تا جرعه ای آب بنوشد که ناگهان، به یاد جوانمردی حضرت عباس (ع) می افتد که اگر دو جرعه آب می خورد قطعا می توانست مدت بیشتری بجنگد ام از این کار پرهیز می کند، پس این رزمنده هم آب را می ریزد و می گوید برادران من تشنه اند و این درس را از عاشورا و حضرت عباس می گیرد.

این کارگردان می افزاید: وقتی این را ما در نمایش نشان می دهیم، آیا از هیکل، ابهت و فیزیک درشت حضرت عباس (ع) سخنی گفته ایم؟ خیر. از معرفت ایشان صحبت کرده ایم. حضرت عباس (ع) یا الگو های عاشورایی، جملگی درس هستند و می توان چنین مفاهیمی را در آثار دیگر هم به نمایش گذاشت. 

*مفاهیم عاشورایی را می توان در بسیاری از آثار به نمایش گذاشت

وی با بیان اینکه در تئاتر امکانات زیادی برای اینکار وجود دارد، گفت: در سینما هم همینگونه هست اما به هر حال تفاوت تئاتر با سینما در این است که در تئاتر قراردادهایی با تماشاگر گذاشته می شود و او هم حتی پیش از اینکه به سالن ورود کند، آنها را از ما می پذیرد. چرا که تماشاگر برای تماشای تئاتر، ابتدا بلیتی می خرد، پس از آن به لابی تئاتر می آید، بروشور نمایش را می گیرد و مطالعه می کند، سپس وارد سالنی می شود که معماری خاص خود را دارد، نور سالن گرفته می شود و نور صحنه روشن می شود و سپس بازیگران وارد صحنه شده و به ایفای نقش می پردازند.

وی ادامه داد: پس یک تماشاگر آگاهانه وارد سالن تئاتر می شود و می داند که با یک قراردادهایی مواجه است. به عنوان مثال وقتی تشتی را به روی صحنه می آوریم و او می پذیرد که آن نمادی از آب فرات است. ما می توانیم بر اساس این قراردادها و مفاهیمی که در پس زمینه ذهن او هست، هم ذات پنداری و یا حتی آشنایی زدایی کنیم و بر این اساس حرفمان را بزنیم.

زارعی تصریح کرد: تصویر، میزانسن، دیالوگ، حرکت، رنگ، دکور، لباس و اکسسوار لوازمی هستند که در صحنه نمایش حرف بزنیم و مفاهیم را شکل بدهیم و اگر درست از آنها استفاده کنیم می توانیم پیام خود را هم انتقال بدهیم. از این عناصر در نمایش بسیار داریم که می توانیم برای انتقال مفاهیم عاشورایی از آها بهره بگیریم. گرچه به این بستگی دارد که کارگردان هوشمندی لازم را داشته و کارش را بلد باشد.

*نابلدها مردم را از دین و مذهب و هنر فراری می دهند

وی ادامه داد: اگر بلدِ کاری نباشیم مردم را از دین و مذهب و تئاتر زده می کنیم و کار آنقدر بد انجام می شود که مخاطب دیگر پشت سرش را هم نگاه نخواهد کرد. اما کسی که کار را به خوبی ارائه می دهدف باعث می شود که کسی که برای اولین بار به تماشای تئاتر می آید علاقمند شود و حتی به خرید بلیت هم مبادرت کند. همانطور که افراد زیادی را می بینیم که اقدام به خرید بلیت های صد و دویست هزار تومانی می کنند و به تماشای تئاتر می نشینند.

کارگردان نمایش غریبه شام افزود: این کار بلدی و سواد می خواهد و به همین دلیل است که می گویند کار هنر و بویژه تئاتر سخت است. باید دانشش را داشت و در این صورت می توان همه این ارزشها و فرهنگ ها را با رعایت اصول زیباشناسانه به زیبایی هرچه تمام تر ارائه کرد.

وی تاکید کرد: زیبایی شناسی اصل مهمی است چرا که باید حتی اگر اثری مذهبی، عاشورایی و یا سوگواره را عرضه می کنیم چشم نواز و گوش نواز باشد تا تصویرش برای همیشه در ذهن مخاطب بماند، خوشش بیاید تا تاثیر گذار باشد. ما شاهدیم که خیلی از افراد این اصل را بلد نیستند و لطمه می زنند.

*تئاتر مذهبی منحصر به ایام سوگواری نیست

کوروش زارعی در پاسخ به این سوال که آیا تئاتر مذهبی منحصر به ایام سوگواری است؟ گفت: سالها است که این سوال پرسیده می شود که آیا مامی توانیم آثار مذهبی و عاشورایی را می توانیم در ماه های دیگر هم به روی صحنه ببریم؟ یکی از موانع این اتفاق نگاه غلطِ فرهنگیِ مدیران فرهنگی ما است که می گویند این کار را صرفا در ایام محرم و صفر انجام دهیم.

وی افزود: بخشی از ایراد کار در تعریفی است که از تئاتر مذهبی دارند که آن را منحصر و محدود به ایام سوگواری می کند. مثل این می ماند که تئاتر دفاع مقدس ، فقط باید در هفته بسیج و دفاع مقدس اجرا رود. آیا این درست است که یک رویداد بزرگ ملی معاصر محدود به چند روز در سال شود؛ در حالی که اگر بخواهیم تئاتر ملی را تعریف کنیم بخشی از آن تئاتر دفاع مقدس است؟

مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری ادامه داد: به حمدالله این مسئله در مورد تئاتر دفاع مقدس حل شده و می بینید که همین الان دو تئاتر دفاع مقدسی در سالن مهر و ماه حوزه هنری روی صحنه است. ما در طول سال شاید ده تا پانزده اثر دفاع مقدسی در ایام غیر مناسبتی مرتبط، اجرا کنیم در حالی که در هفته دفاع مقدس هم به طور طبیعی چنین اتفاقی می افتد.

*تئاتر مذهبی و آیینی شادی آور هم داریم

این کارگردان مولف افزود: متاسفانه در مورد تئاتر آیینی ما چنین رویکردی هنوز شکل نگرفته است در حالی که ما بارها گفته ایم که نمایش مذهبی و آیینی تنها به سوگواری محدود نمی شود؛ بلکه ما تئاتر مذهبی و آیینی شادی آور هم داریم که می توانیم سرمایه گذاری و برنامه ریزی کنیم و در ایامی غیر از محرمف صفر و فاطمیه نمایشهای مذهبی شادی آور داشته باشیم. مثل خروج مختار در واقع یک تعزیه شادی آور است که می تواند در ایام غیر صفر هم اجرا شود یا نمایش های آیینی و تعزیه های شادی آوری که در ایام شعبان، ربیع و شوال اجرا شود.

کوروش زارعی ادامه داد: باید سیاست ها تغییر کرده و حمایت ها بیشتر شود تا این فرهنگ جا بیفتد. بدین منظور باید از گروه های تئاتر مذهبی بخواهیم تا برای سایر ایام هم آثاری را ارائه و اجرا کنند. این باید یک همت عالی پشتش باشد که نیست؛ نیاز به صرف هزینه و برنامه ریزی دارد و انجام نمی شود چون دغدغه اش وجود ندارد.

* می توان جریان فروش بلیت فروشی در تئاتر مذهبی را راه انداخت

وی ادامه داد: آنهایی هم که دغدغه دارند دست و بالشان بسته است. شوخی که نداریم این کارهای نیازمند حمایت مالی است که وجود ندارد. حتی می شود برای اینکه بلیت فروشی در تئاتر مذهبی رایج شود، از همین تئاترهای مذهبی شادی آور آغاز کرد و بعد ها هم جریان فروش بلیت فروشی در تئاتر مذهبی در ایام سوگواری را هم راه انداخت و از آنها سودآوری کرد. با یکی دو دست در حوزه تئاتر آیینی نمی توان کاری کرد و باید چند دست دیگر باشد تا بتوان به نتیجه ای رسید.

*تئاتر آیینی گونه بسیار پر مخاطبی از تئاتر است

زارعی تاکید کرد: فراموش نکنیم که تئاتر آیینی گونه بسیار پر مخاطبی از تئاتر است. به عنوان مثال تئاتری به نام فصل شیدایی به کارگردانی سعید اسلامی هر شب ده تا پانزده هزار نفر مخاطب دارد که چندین سال هم هست که در شهرهای مختلف اجرا می شود. شما کجا دیدیم که این همه مخاطب پای تئاتری در کشور بنشینند؟

وی در انتها تصریح کرد: شاید در مواردی از لحاظ فنی و ساختار هنری این اثر، منِ کوروش زارعی با سعید اسلامی به عنوان برادر و دوست و همکارم، با هم بحث داشته باشیم و معتقد باشم که از ساختار تئاتر و هنر و نمایش خارج می شود اما به هر حال کارش را بلد است؛ گونه ای است که به آن دست پیدا کرده، آن را تجربه کرده و و توانسته تعداد زیادی از مخاطبان را در هر شب جذب کند.