به گزارش خبرگزاری موج، حکیم عمر خیام نیشابوری (زاده ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ در نیشابور درگذشتهٔ ۱۲ آذر ۵۱۰ در نیشابور) که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیشابوری هم نامیده شده‌ است همه‌ چیزدان، فیلسوف، ریاضی ‌دان، ستاره‌ شناس و رباعی ‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی است. 

عمر خیام در زادگاه خود و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر شروع به تحصیل کرد، گفته‌ اند خیام در دوران جوانی در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشت. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و در علوم مختلف کتاب‌های باارزشی نوشته است.

گرچه جایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است و لقبش «حجةالحق» بوده ‌است؛ ولی آوازه وی بیشتر با انگیزه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. این رباعی ها بسیار ساده و دور از تصنع و تکلف است. 

وی در ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجه ‌سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به‌ عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است.

خیام در حدود سال ۴۴۹ هجری نیشابور را به‌قصد سمرقند ترک کرد و در آنجا تحت حمایت و سرپرستی ابوطاهر قاضی‌القضات سمرقند، کتابی درباره معادله‌های درجه سوم تحت نام رساله فی‌البراهین علی مسائل‌الجبر والمقابله به زبان عربی نوشت و ازآنجاکه با خواجه نظام‌الملک طوسی رابطه‌ای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد.

سپس به دعوت سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام‌الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بر عهده گیرد. عمر خیام در مدت ۱۸ سال اقامت خود در اصفهان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را بانام رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس نوشت که در آن خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها را شرح می‌دهد، به مدیریت او زیج (رصدخانه) ملکشاهی تهیه می‌شود و در همین ایام (حدود سال هجری ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم تنظیم می‌شود. در این دوران خیام به‌عنوان اختر بین در دربار خدمت می‌کرد، هرچند به اختر بینی اعتقادی نداشت.

خیام در ریاضیات چند اثر معروف دارد که کتاب جبر و مقابله از همه مشهورتر است. همچنین او مأمور اصلاح تقویم ایرانی شد و نیز رصدخانه ای را تأسیس کرد.

از دیدگاه ادبیات، تاثیر خیام در شعر فارسی دوره های پس از خود، آن چنان عمیق و پردامنه بوده که محققان را به وضع اصطلاحی برای تعیین آن حدود و دوران واداشته است. همچنین وی از شناخته شده ترین چهره ای ادبیات ایران در مغرب زمین است. افزون بر آنکه رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه نموده‌اند، ادوارد فیتزجرالد رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌است که مایه شهرت بیشتر وی در مغرب ‌زمین شده است.

شعر خیام، در قالب رباعی، شعری کوتاه، ساده و بدون هنرنمایی های فضل فروشانه و در عین حال حاوی معانی عمیق فلسفی و حاصل اندیشه آگاهانه متفکری بزرگ در مقابل اسرار عظیم آفرینش است. وی در شاعری پیرو کسی نمی باشد.

تعداد واقعی رباعیات خیام را حدود هفتاد دانسته اند، حال آن که بیش از چند هزار رباعی به او نسبت داده می شود. مشخص است که هدف این حکیم بزرگوار از سرودن این رباعیات شاعری نبوده است بلکه بیشتر به خاطر داشتن ذوق شاعری بینش های فلسفی خود را در قالب شعر بیان می کرده است.

رباعیات خیام به چند دسته ی کلی تقسیم می شود که شامل راز آفرینش، از ازل نوشته، درد زندگی، گردش دوران، دم را دریابیم، ذرات گردنده و هرچه بادا باد می باشد.

آثار حکیم عمر خیام

خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تألیف کرده است که برخی از آنان عبارت‌اند از:

• رسالة فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله به زبان عربی، در باره معادلات درجه سوم
• رسالة فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها.
• رساله میزان‌الحکمه
• قسطاس المستقیم
• رساله مسائل الحساب، این اثر باقی نمانده است
• القول علی اجناس الذی بالاربعه، اثری درباره موسیقی
• رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی، یکی از شاگردان پورسینا، در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته است
• رساله روضةالقلوب در کلیات وجود
• رساله الضیاء العقلی فی موضوع العلم الکلی
• رساله الجواب عن ثلاث مسائل؛ ضروره التضاد فی العالم و الجبر و البقا
• ترجمه خطبه توحیدیه ابن سینا
• رساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب
• رساله مشکلات ایجاب
• رساله‌ای در طبیعیات
• رساله‌ای در بیان زیگ ملکشاهی
• رساله نظام الملک در بیان حکومت
• رساله لوازم‌الاکمنه
• اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن بدست آمده‌است
• نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی مانده‌است. یکی نسخه لندن و دیگری نسخه برلن
• رباعیات خیام به زبان فارسی
• عیون الحکمه
• رساله معراجیه
• رساله در علم کلیات
• رساله در تحقیق معنی وجود

مرگ خیام را میان سال‌ های ۵۱۷–۵۲۰ هجری قمری می دانند که در نیشابور رخ داد. گروهی از تذکره ‌نویسان نیز مرگ او را سال ۵۱۶ نوشته‌اند، ولی پس از بررسی ‌های لازم مشخص گردیده که تاریخ مرگ وی سال ۵۱۷ هجری قمری بوده ‌است. آرامگاه وی هم ‌اکنون در شهر نیشابور در جوار امامزاده محمد محروق نیشابوری، میعادگاه ادب دوستان و علاقمندان به زبان و ادبیات پارسی است.