به گزارش خبرنگار تجسمی خبرگزاری موج، حراج هنر قرن بیستم و خاورمیانه ساتبیز که به دلیل شیوع ویروس کرونا در لندن به مدت ده روز به شکل آنلاین برگزار شد؛ ۱۰ فروردین ۱۴۰۰ (۳۰ مارس ۲۰۲۱) با فروش آثار ۱۱ هنرمند ایرانی به کار خود پایان داد. در این حراج تابلویی از بهمن محصص با عنوان فیورلا (Fiorella) با بر آورد ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار پوند به مبلغ ۳۵۲ هزار پوند (۴۸۶ هزار دلار) به عنوان گران قیمت‌ترین تابلوی این حراج فروخته شد. مجسمه‌ای از همین هنرمند نیز با عنوان «کشتی گیران» با برآورد ۴۵ تا ۶۰ هزار پوند به مبلغ ۲۷۷ هزار پوند (۳۸۳ هزار دلار) به فروش رسید. اما پرتقاضا ترین تابلوی حراج ساتبیز طی روزهای عرضه آنلاین آثار، تابلویی بدون عنوان از زنده یاد صادق تبریزی بود که ۱۸ بار بید خورد و نهایتاً به مبلغ ۱۷,۶۴۰ پوند (۲۴ هزا دلار) فروخته شد. به همین مناسبت گفتگویی با مهرداد فلاح ـ نقاش ونماینده هنری خانواده تبریزی–انجام دادیم که می‌خوانید.

تحلیلتان از حراج آنلاین اخیر ساتبیز چیست؟

حراج‌های آنلاین از ابتدای شکل گیری پاندمی کرونا به رسم نوین دنیای هنر تبدیل شده‌اند. مؤسسات ساتبیز، کریستیز و بونامز طی این مدت بیش از دو حراج آنلاین برگزار کرده‌اند که در اکثر این حراج‌ها نیمی از فروش کل حراج از آن هنرمندان ایرانی بوده است. حراج اخیر ساتبیز هم از این قاعده مستثنی نبود و هنرمندان ایرانی در این حراج به ارقام خوبی رسیدند؛ از جمله فروش دو اثر از بهمن محصص به ارقام 486 و 383 هزار پوند. البته فروش این دو اثر محصص در این حراجِ آنلاین، زیر سایه فروش نقاشی «مینوتور» او در حراج آثار قرن بیستم ساتبیز قرار گرفت که با برآورد اولیه ۵۰۰ تا ۶۳۰ هزار دلار به مبلغ یک میلیون پوند (۱.۴ میلیون دلار) چکش خورده بود. با تمام اینها هنرمندان ایرانی بخصوص هنرمندان پیشروی مکتب سقاخانه یعنی صادق تبریزی و حسین زنده رودی در حراج آنلاین ساتبیز خوش درخشیدند. در کنار تبریزی و زنده رودی، شاهد فروش بالای آثار دیگر هنرمندان ایرانی از جمله منوچهر یکتایی (۴۴۱۰۰ پوند)، بهجت صدر با دو اثر (۳۵۲۸۰ و ۱۲۶۰۰ پوند)، محسن وزیری مقدم با سه اثر (۳۷۸۰۰،۵۶۷۰،۲۷۷۲ پوند)، شیرین نشاط (۶۳۰۰ پوند) فرهاد مشیری (۵۲۹۲۰ پوند)، رضا درخشانی با دو اثر (۱۸۹۰ و ۳۰۲۴۰ پوند)، رکنی حائری زاده (۱۱۹۷۰ پوند) و شادی قدیریان با دو اثر (۴۰۳۲ و ۱۳۸۶ پوند). در این حراج تنها یک هنرمند ایرانی اثرش به فروش نرفت؛ این در حالی است که آثار سه هنرمند غیر ایرانی دیگر یعنی آنتیونیو مالیاناکیاس (مایو) هنرمند مصری، عفیفه لعیبی هنرمند عراقی و صفوان داحول هنرمند سوری هم فروخته نشد.

البته آثار هنرمندان سقاخانه در این حراج کم تعداد بود. درست است؟

در قیاس با ده هنرمند دیگر ایرانی شرکت کننده در این حراج بله؛ چرا که ما در این حراج شاهد دو اثر سقاخانه‌ای بودیم. یک اثر از زنده یاد صادق تبریزی و یک اثر از حسین زنده رودی. اثر تبریزی 18 هزار پوند (24 هزار دلار) و اثر زنده رودی 50400 پوند (69 هزار دلار) فروخته شد. البته اثر تبریزی از آثار کوچک او بود (60 در 90 سانتی متر)؛ در حالی که ابعاد اثر زنده رودی 117 در 160 بود. با این حال فراموش نکنیم که تعداد هنرمندان مکتب سقاخانه کمتر از تعداد انگشتان دو دست است. نکته مهم‌تر در این میان این است که هنرمندان سقاخانه مسیر را برای دیگر هنرمندان نو سنت گرا باز کردند و این نکته مهمی است. هنرمندان نو سنت گرا پدیده‌های جدیدی را رقم زدند هم به لحاظ رشد قیمت و هم به لحاظ ارائه هنرمندان جدید. این مسیر بی شک از سقاخانه‌ای‌ها آغاز شده و کماکان در حال رشد است.

درباره مشخصه‌های کار تبریزی در این حراج بیشتر بگویید. چرا ابعاد این اثر کوچک بود؟

تبریزی کار فیگور بزرگ کم دارد و کارهای فیگوراتیو بزرگش محدود است. یکی از بزرگ‌ترین کارهای این هنرمند همان اثری بود که سال گذشته در حراج تهران به مبلغ یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان به فروش رفت. تابلویی که چهار سوار را به تصویر می‌کشید با تکنیک ترکیب مواد روی بوم اجرا شده و ابعاد آن ۱۴۰×۱۴۴ سانتیمتر بود. اثر بدون عنوان این هنرمند در حراج نوروزی ساتبیز از مجموعه سوارهای اوست و در دهه 80 شمسی اجرا شده است. این نقاشی سه سوار را به تصویر می‌کشد و یک مینیاتور مدرن است. یکی از تفاوت‌های کار تبریزی این است که در کارهایش نگاه جنسیتی نداشت و هیچگاه در پی آن نبود که بگوید این فیگور زن است یا مرد.

دلیل این عدم تاکید او بر جنسیت در پرسوناژهای اثر چه بود؟

ما در نگاره‌ها و نقاشی‌های قدیم ایرانی نیز این سرشت خالی از جنسیّت را شاهد هستیم. در واقع یکی از ویژگی‌های برجسته‌ نگارگری ایرانی که آن را از سبک نقاشی غربی متمایز می‌سازد وجود تشابه انکارناپذیر میان پیکره‌های زن و مرد است. تبریزی هم پرورش یافته همین مکتب بود و از همین رو در آثار او شاهد اندام‌هایی بدون جنسیّت و صورت سازی هایی مینیاتوری هستیم که زن یا مرد بودنشان از روی شمشیرها و یراق آلات اسب‌ها پیدا است. این ویژگی در اثر به فروش رفته او در حراج اخیر ساتبیز هم هویداست. پس زمینه این اثر، کانون مکتب سقاخانه است. کمپوزیسیون، چیدمان رنگ‌ها، جا افتادن عناصر در اثر، المان‌های سقاخانه‌ای و حالت متفاوت سروها که اصالت ایرانی را می‌رساند کار این هنرمند را منحصر به فرد می‌سازد. تبریزی سنتزی بین مدرنیته و سنت برقرار کند. لازم است اشاره کنم که این اثر بالاترین میزان بید را در بین آثار ایرانی با 18 مرتبه داشت. این تابلو اثر زیبا و فوق العاده ای از یک مجموعه دار خارج از کشور بود.

من همین جا یادآور می‌شوم که با توجه به بالا رفتن قیمت آثار این هنرمند ممکن است عده‌ای دست به کار شوند و اقدام به تولید آثار تقلبی کنند. این اتفاق را ما در سال‌های بعد از درگذشت این هنرمند شاهد بوده‌ایم. هر چند در چند ماه اول پس از درگذشت صادق تبریزی عده‌ای از جاعلانِ آثار هنری اقدام به جعل و کپی آثار این هنرمند فقید کرده بودند، با این حال خوشبختانه در پی پیگیری قضائی این مساله و خصوصاً همکاری گالری دارها با ما به میزان زیادی از کپی و جعل آثار این هنرمند کاسته شد و می‌توان گفت جاعلان دور آثار صادق تبریزی خط کشیده‌اند. با این حال خریداران توجه داشته باشند که چنانچه در صدد خرید آثار این هنرمند هستند این کار را از طریق گالری داران و مجموعه داران معتبر انجام دهند. ضمناً بنده به عنوان نماینده معرفی شده از طرف آن هنرمند و تنها کسی که از طرف صادق تبریزی صلاحیتش برای کارشناسی آثار تأیید شده، بابت ارائه گواهی اصالت اثر از خریداران محترم هیچ وجهی دریافت نمی‌کنم.

گویا کتاب مرور آثار زنده یاد تبریزی نیز در هفته‌های گذشته منتشر شده است. درباره این کتاب توضیح می‌دهید؟

کتاب مروری بر آثار صادق تبریزی در واقع کتابی ادیشن دار است که در زمان حیات زنده یاد تبریزی منتشر شد؛ ولی به جهت فراهم نبودن شرایط عرضه آن تا به امروز به تعویق افتاده بود. زنده یاد تبریزی در زمان حیات خود شخصاً تصاویر این کتاب ادیشن دار را انتخاب و آنها را امضا کردند. حتی در نشست خبری‌ای که پاییز 96 پیش از عزیمت به انگلستان برگزار کردند درباره آن صحبت کردند. ناشر این کتاب آقای مازیار مصوّر رحمانی است. این کتاب آثاری از دوره‌های مختلف کاری صادق تبریزی هم‌چون ریتم و خط، نقاشی روی پوست، کالیگرافی، طراحی و مینیاتورهای مدرن را در بر می‌گیرد.