به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج، زندگیش را کتاب، درس، تحقیق، تألیف و سفرهای متعدد تشکیل می دهد. موضوعات اساسی تحقیقات او تاریخ ایران، ادبیات ایرانی، تاریخ فرهنگ و ادب اسلامی، تصوف و عرفان، نقد ادبی و ادبیات تطبیقی است. عبدالحسین زرین‌کوب نامی آشنا برای پژوهشگران و دانشوران و کتابخوانان است. این نام بر پشت ده‌ها کتاب علمی و بر بالای صدها مقاله پژوهشی ثبت شده و در حافظه هزاران فرهنگ‌دوست این جامعه ضبط شده است. صاحب این نام از قله‌های علمی جامعه ما و در کانون توجه محافل علمی جهان است و بیش از ۵۰ سال است که هزاران دانش‌دوست بر خوان دانش او نشسته‌اند و به او دست مریزاد گفته‌اند.

آنچه در پیش رو می‌آید نگاهی به زندگی و آثار علمی این محقق و تاریخدان معاصر است.

زندگینامه استاد عبدالحسین زرین‌کوب

عـبد‌ الحـسین‌ زرین‌کوب در 27 اسفند 1301 در بروجرد دیده به‌ جهان گشود. پدرش، معروف‌ بـه شیخ زرگر اهل علم، زهد، ورع و تقوی بود. استاد زرین‌کوب در چنین خانواده‌ و محیطی متولد شد و تحصیل را در همان بروجرد به پایان‌‌ برد‌. او درباره این مقطع تحصیلی خود می‌نویسد: «من‌ در 6 سالگی در سال 1309 در کلاس اول دبستان‌ اعتضادیه شروع به درس خـواندن کـردم و در شهریور سال 1316 گواهینامه شش ساله‌ ابتدایی‌ را دریافت‌ کردم و در همین سال بود که برقراری سه کلاس‌ متوسطه به آن داده شد و من سال اول دبیرستان را شروع و گواهینامه آن را در سال بعد‌ دریافت کردم.»

استاد در‌ کنار‌ تحصیل در مدارس جدید، به اصـرار و تـرغیب پدر، در اوقـات فراغت، به تحصیل علوم دینی در حوزهء علمیه‌ «بحر‌ العلوم» معروف به«نوربخش» مشغول بود. وی‌ تحصیل عـلوم حـوزوی را در تـمام مدت تحصیل و تدریس در بروجرد‌ ادامه‌ داد‌ که حاصل آن تـحصیل فـقه‌ و تفسیر و ادبیات عرب و علاقه‌مندی شدید به‌ سِر‌ عربی بود. او تحصیلات دبیرستانی را در شته ادبی و در تهران به پایان‌ برد. در تـهران‌ از‌ یک‌ سو با مقدمات حکمت آشنا شد و به مطالعه تصوف روی آورد، حتی مدتی به‌ طریقت‌‌ تشرف‌ یافت و سلوک اهـل طـریق کرد و اکثر کتاب‌های‌ تاریخی و فلسفی و ادبی موجود در زبان فارسی‌ را‌ مطالعه کرد و از سـوی دیـگر، به فلسفه معاصر غربی‌ علاقه‌مند شد و به مطالعه‌ و شناخت‌ آن‌ روی آورد. در نتیجه مطالعه آثار نیچه، فریزر، آلن و اسـپنسر در آراء و انـدیشه‌های او‌ تأثیر‌ بسزایی بر جای نهاد.

عشق و تعلق خاطر شدید و عمیق به حرفه معلمی‌ و تجربه‌ تدریس‌ کتاب‌های‌ فیزیک و هندسه و علم الحیات، همچنین تعلیم دروس زبان انگلیسی و فرانسوی و تاریخ و فلسفه در دوره‌های مـختلف‌ متوسطه‌‌ در مدارس بروجرد و خرم‌آباد و سپس تهران، وی را به‌ همه زمینه‌های یاد‌ شده‌ علاقه‌مند‌ و در عین حال‌ آگاهی از آن عـلوم، اجـزاء منظومه دانش فراگیر و جامع‌ او را تشکیل‌ داد‌.

فعالیت‌های علمی استاد زرین‌کوب

در‌ آذر 1320 که بعد از حادثه شهریور همان سـال، دانـشگاه مجدد افتتاح‌ شد، او با رتبه اول در دانشکده حقوق دانشگاه تهران پذیرفته‌ شد اما به الزام پدر‌ ناچار‌ به ترک تهران شد و در بروجرد و خرم‌آباد به کار معلمی مشغول شد‌.

استاد‌ که از قـبل، با زبان‌های عرب، فرانسوی‌ و انگلیسی‌ آشنا‌ شده بود، در سال‌های جنگ جهانی دوم‌، با‌ کمک بعضی از صاحب‌منصبان ایـتالیایی و آلمـانی‌ که در آن ایام در ایران به‌ سر‌ می‌بردند، به آموزش این‌ دو‌ زبان‌ پرداخت.

نخستین‌ آثـار‌ اسـتاد‌، در قالب مقاله در حوزه شعر‌ و ادبیات‌ بود و اولین کتابش به نام فلسفه شعر یا تاریخ‌ تـطور شـعر و شـاعری‌ در‌ ایران،چهار سال پس از تألیف‌‌ آن، در سال 1323‌، در‌ بروجرد به طبع رسید. در‌  1324 بار دیـگر در رشـته ادبیات دانشگاه تهران با رتبه اول پذیرفته شد‌ و در‌ 1327 به عنوان دانشجوی‌‌ رتبه‌ اول‌، از دانشگاه فراغت‌ یافته‌ و سـال بـعد دوره دکتر ‌ ادبیات‌ فارسی را در همان دانشگاه آغاز کرد. وی که از زمان شروع تـحصیلات دانـشگاهی‌، به‌ عنوان‌ دبیر در دبیرستان‌های تهران به‌ تـدریس‌ پرداخـته بـود‌، از‌  1328، سردبیری مجله هفتگی‌«مهرگان»، را عهده‌دار شد که با وجود وقفه‌هایی، این همکاری‌ تا‌ پنج سـال تـداوم یافت. ضمن‌ تحصیل‌ دکتری‌ در‌ ادبـیات‌ فـارسی‌، به مـلل و نـحل‌ و مـباحث‌ مربوط به کلام و مناظرات علاقه یـافت.

رسـاله‌اش در شرح بعضی ابیات گلشن راز، دانش او را‌ بیش‌ از‌ پیش روشن ساخت، لذا بعد از پایان‌ تـحصیلات‌‌ دکتری‌ به‌ دعوت‌ و اصرار‌ استادانش در مؤسسه‌ «وعـظ و تبلیغ علوم اسلام»بـه تـدریس تاریخ کلام و تاریخ ادیان اشتغال یـافت. خلاصه‌ای از درس و تاریخ‌ تصوف وی به نام«ارزش میراث صوفیه»در‌ مجله «یغما» چاپ شد. بخش‌هایی از درس تـاریخ کـلام وی‌ در مجله«راهنمای کتاب»و«آمـوزش و پرورش»بـه‌ چـاپ رسید، اما دروس تـاریخ ادیـانش منتشر نشد.

عمده‌ترین فعالیت استاد در 1341 همکاری‌ با مجتبی مینوی در مؤسسه لغت فرنکلین و نـظارت‌ در تـهیه فـیش‌های واژه‌های مهم متون بود. در دی‌ 1343،  بیست و ششمین‌ کنگره‌ بین‌ المللی‌ شرق‌شناسان در هند شرکت‌ جست‌، به‌ کـلکته ‌ ‌مـسافرت‌ کرد، در مجالس ایندوایرانیکا شرکت کرد، از دانشگاه‌های هند دعوت‌نامه دریافت داشت و همچنین‌ در همین سـال در پی دعـوت‌ کـشور‌ پاکستان‌ از موسسات‌ علمی و دانشگاه‌های پاکستان در کراچی،لاهور‌ و سند‌ بازدید به عمل آورد.

در سال‌های 1347 تا 1349، پس از مسافرت به‌‌ لندن‌ و بازید‌ از موسسات علمی آنجا، در آمریکا به‌ عنوان استاد میهمان در دانشگاه‌های‌ کالیفرنیا‌ و پرینستون‌، به تدریس تاریخ ایران و تاریخ تصوف‌ پرداخت و از همین فرصت برای فراگیری زبان‌ اسپانیایی‌ بـهره‌ جـست‌.

سفرهای علمی دکتر زرین کوب

دکتر زرین‌کوب عمر خود را به مطالعه و تدریس و تحقیق و تألف گـذراند و بـا ساده‌زیستی، هیچگاه خود را گـرفتار‌ وسـوسه‌ اشتغال‌ به کارهای غیرعلمی نساخت. ده‌ها کتاب و مقاله که در رشته‌های‌ مختلف از او نشر یافته، نشان می‌دهد که این دانشی مرد بی‌ملال و خستگی‌ناپذیر، هرگز از راهی که برگزیده‌ بود‌، منحرف‌ نشد. سفرهای عـلمی مـتعدد استاد به اروپا، آمریکا، جمهوری‌های شوروی(سابق‌)، هند‌، پاکستان و کشورهای عربی، در دیدار از کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مؤسسات علمی و تهیه عکس از بعضی نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ و عربی‌، جنبه دیگری از حیات شکوهمند عالمانه استاد را تشکیل مـی‌دهد.

طـی همین‌ سـفرها‌، وی‌ با جمعی از دانشمندان و نویسندگان بزرگ ایرانی‌ و خارجی آشنایی نزدیک یافت که به غیر‌ از‌ سید‌ محمد عـلی جمال‌زاده، آقا بزرگ علوی و تورخان گنجه‌ای‌ در میان فضای ایرانی، باید از‌ هـانری‌ مـاسه، ولادیـمیر مینورسکی، گرستاوفن گرونه باوم، هرولد بیلی، والتر برونو هنینگ، فیلیپ حتی‌، برنارد‌ لوییس‌، والتر هینتس، ولفگانگ لنـتس،‌ ‌بـرتولد اشپولر، یوزف شاخت،کلود کاهن، ژیلبر،لازار، هلموت ریتر‌ و الساندر‌ باوسانی‌ نام برد.

ذهن خلاق، حافظه فوق العاده، دانش وسیع و حیرت‌آور و قلم توانای‌ استاد‌ برای‌ دانشمندان و پژوهشگران خارجی نیز به خـوبی شناخته شده بود تا آنجا که از او برای‌ تالیف‌ فصلی از تاریخ ایران دانشگاه‌ کـمبریج و تالیف مقالات متعدد در ویـرایش جـدید‌ دایرة‌ المعارف‌ اسلام، دعوت به عمل آمد.

حوزه وسیع مطالعات استاد در تاریخ، فلسفه، ادبیات، تصوف و عرفان‌ و تاریخ‌ ادیان‌ خلاصه نمی‌شود. آشنایی‌ با معارف قدیم و جدید، علوم اسلامی و روش‌های‌ تحقیق نوین‌ و فـراگیری‌ زبان‌های باستانی ایران، از وی یک دانشمند جامع الاطراف ساخته بود.

آثار تاریخی دکتر عبد الحسین زرین‌کوب

دو قرن سکوت(سرگذشت حوادث‌ و اوضاع‌‌ تاریخ‌ ایران در دو‌ قرن‌ اول اسلام از جملهء‌ عرب‌ تـا ظـهور دولت طـاهریان)، ارزش میراث صوفیه‌، تاریخ ایران بعد از اسـلام، دایرة المعارف فارسی، بامداد اسلام(داستان آغاز اسلام و انتشار آن‌ تا پایان دولت اموی)، کارنامه اسلام، نه شرقی، نه غربی، انسانی(شامل‌ 34‌ مقاله)، تاریخ در ترازو، از چیزهای دیگر، جستجو در تصوف ایـران و... از جمله آثار تاریخی دکتر زرین‌کوب به شمار می‌روند.

سرانجام دکتر عبدالحسین زرین‌کوب

این چهره نام آشنای تاریخ ایران سرانجام، پس از عمری تلاش علمی در زمینه تدریس، تحقیق و تصنیف در ۲۴ شهریور ۱۳۷۸ خورشیدی چشم از جهان فرو بست.