به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج، ادبیات همواره نشان دهنده جزییات زندگی فردی واجتماعی انسان‌ها است، برای بررسی فرهنگ هر جامعه‌ای به ویژه فرهنگ عامه، ادبیات چه نظم و چه نثر یکی از ابزارهای مهم و قابل دسترس است. بسیاری از ادیبان، شاعران و نویسندگان فارسی زبان در آثار خود از اجزای فرهنگ عامه به‌ویژه از ادب شفاهی بهره‌گیری کرده‌اند. محمود دولت‌آبادی از این دسته نویسندگان است که نثر درخشان و نگاه تازه او در رمان کلیدر به مسایل روستایی، تصویری هنرمندانه از روستانشینان ایرانی در یک مقطع تاریخی، پدید آورده است. برای تمامی علاقه‌مندان به ادبیات و به‌خصوص ادبیات داستانی پارسی رمان کلیدر، اثری شاخص و شناخته شده است.

محمود دولت‌آبادی، بیشتر عمر خود را درجامعه شهری گذرانده و تنها ۱۳ سال‌ نخست عمرش در جامعه روستایی کویری سپری شده است.  پرداختن به زندگی و مشکلات طبقات فرودست جامعه‌ در‌ آثار‌ دولت‌آبادی تنها متأثر از تجربه دوران کودکی او نبود بلکه زمینه مشترک تمام آثار او بی‌شک، پرداختن به‌ زندگی‌ مردمانی است که وی در سال‌های نخستین عمر خود آن را تجربه کرده است.

دولت‌آبادی در نوجوانی و ضمن تجربه‌های کاری و نمایشی خود به خواندن داستان‌های پلیسی‌ علاقه‌ داشت‌. سیر صعودی حجم‌ نوشته‌های‌ دولت‌آبادی گواهی بر علاقه او به بسیارنویسی است. به هر روی، دولت‌آبادی را‌ باید از اسطوره‌های ادبیات معاصر‌ ایران‌ دانست؛ منتقدی از وی با‌ عنوان‌ «تبلور هنری یکدوره و واقع‌گراترین نویسنده داستان‌های روستایی ایران» یاد‌ کرده‌اند. ‌

شکل شناسی داستان‌های کوتاه دولت آبادی

محمدرضا سلیمی سفتجانی، استاد ادبیات و نویسنده با بیان اینکه دولت آبادی تا زمان نوشتن شاهکار 10 جلدی خود یعنی کلیدر 14 داستان نوشته است، گفت: در کوتاه بودن برخی از داستان‌های دولت‌آبادی اختلاف نظر هست. او نخست برخی از این داستان‌ها را در دومجموعه به نام‌های لایه‌های بیابانی و هجرت سلیمان و مرد انتشار داده بود اما بعدها تمام داستان‌هایی را قبل از کلیدر نوشته بود در مجموعه‌ای سه جلدی با عنوان کارنامه سپنج منتشر کرد.

وی ادامه داد: در هیچ کدام از این داستان‌ها مقدمه، پیشانی نوشت، تقدیم نامه و پاورقی وجود ندارد. تنها در آغاز جلد نخست مجموعه کارنامه سپنج، مقدمه‌ای پنج صفحه‌ای با عنوان یادداشت سپنج نوشته شده است. آوردن واژه سپنج را می‌توان به علاقه دولت‌آبادی به ادبیات کهن تعبیر کرد، چندان که این تأثیرپذیری در آفرینش و ساخت دیگر آثار وی به‌ویژه کلیدر نیز آشکار است.

استفاده از ساختارهای مشترک

سلیمی، با اشاره به اینکه در تمام داستان‌های دولت‌آبادی بحران هسته مرکزی داستان است و ساخت داستان‌ها با توجه و در ارتباط با این وضعیت بحرانی بنا می‌شود، اظهار داشت: شخصیت اصلی داستان به سبب بر هم خوردن وضعیت عادی یا در تلاش برای مقابله با بحران از مکان بروز بحران می‌گریزد یا از بین می‌رود. از این رو تلاش برای برقراری موقعیت عادی قبل از قسمت‌های اصلی داستان است که عنصر تعلیق را به وجود می‌آورد. به‌طوری که خواننده با اشتیاق سیر داستان را دنبال می‌کند تا واکنش شخصیت اصلی را در برابر بحران و ناسازگاری پیش آمده مشاهده کند.

این پژوهشگر ادبی ایراد اصلی ساختاری در داستان‌های کوتاه دولت‌آبادی را در ناهماهنگی حجمان با طرح یا پیرنگ داستان دانست و گفت: در بیشتر داستان‌های او تناسب وجود ندارد. برخی داستانهایش از لحاظ گسترش به حدی است که تشخیص شخصیت اصلی داستان را برای خواننده مشکل می‌کند. داستان‌های سفر، آوسنه بابا سبحان، گاواره بان، با شبیرو و از خم چنبر ساختاری این گونه دارند. سبک غالب نوشته‌های این چهره ادبی رئالیسم است؛ یعنی بیان تمام و کمال واقعیت یک ماجرا، توصیف یک شخص یا یک مکان. او با استفاده از این سبک، داستان‌هایش را به‌زیبایی روایت می‌کند؛ تاجایی‌که در قسمت‌هایی از کتاب مخاطب حس می‌کند، یک فیلم در مقابل او در حال نمایش است.

بیشتر بخوانید: 

محمود دولت آبادی دبیر افتخاری نخستین جشنواره تئاتر اکبر رادی شد

محمود دولت آبادی برای ارکستر پاکو دکلمه کرد/ نوازندگانی از ۲۴ کشور مختلف

رئالیسم، سبک غالب نوشته‌های دولت‌آبادی

سلیمی، با توضیح اینکه غالب نوشته‌های این چهره ادبی رئالیسم است، تصریح کرد: دولت‌آبادی در تمام آثارش تمام و کمال واقعیت یک ماجرا را ، توصیف می‌کند. در واقع او می‌خواهد با استفاده از این سبک به مخاطب حس واقعی را بدهد. قهرمانان داستان‌های چنان واقعی هستند که نام و زندگیشان تا مدت‌ها در ذهن مخاطب باقی می‌ماند. نثر دولت‌آبادی جان دارد این را در سادگی و دلنشینی قلم او می‌توان دید. استفاده او از زبان و گویش‌های محلی به دلنشینی و زیبایی متن او می‌افزاید.