، محرم در استان بوشهر به دلیل عدم کم رنگ نشدن آئین های سنتی حال و هوای دیگری دارد؛ به همین دلیل بوده که در ایام محرم مقصد بسیاری از مسافران است.

آئین سنتی مردم بوشهر در محرم سینه به سینه آمده و در حال حاضر مانند گذشته های دور با تاکید بر انجام دقیق و صحیح آن این آئین ها برگزار می شود، اولین آئین در بوشهر پس از سیاه پوشی بانگ عزایی است که توسط سنج و دمام زنان در گوش شهر می پیچد و به همگان اعلام می کنند نه تنها خانه ها بلکه این شهر عزادار سید الشهداء  است.

از روز اول محرم "بر های" سینه زنی عزاداران اباعبدالله برپا می شود و در صفوف منسجم و هماهنگ در سوگ سرور و سالار شهیدان به عزاداری میپردازند، در این آئین سینه زن‌ها به صورت دایره‌ای حلقه‌ای را تشکیل داده و به صورت مواج و دایره‌ای به سینه زدن مشغول می‌شوند.

ابتدا پیشخوان یا سرخوان مراسم نوحه خوانی را آغاز کرده؛ خردسالان، جوانان و دست‌اندرکاران گرد پیشخوان در وسط محل برگزاری مراسم حلقه‌ای دایره شکل را تشکیل می‌دهند که به آن بر یا بر حیدری می‌گویند.

در مراسم سینه زنی عده‌ای مسئول تنظیم برها هستند سینه زن‌ها برای رعایت نظم و فاصله لازم با دست چپ قسمت راست کمر همدیگر را می‌گیرند و با دست راست سینه می‌زنند.

حلقه‌های سینه زنی رفته رفته بزرگ‌تر می‌شود تا جایی که برای دیگر سینه زن‌ها به ترتیب برهای جدید ایجاد می‌شود.

سینه زن‌ها که همزمان و با جلو و عقب بردن پاها برای دورخوردن بر سینه‌های خود می‌کوبیدند و با همسرایی در جواب نوحه‌ی پیشخوان او را همراهی می‌کنند، معمولاً هنگام همخوانی سینه زده نمی‌شود؛ پس از تشکیل چند دور و افزایش نسبی سینه زن‌ها، نوحه خوان اصلی کار خود را آغاز می‌کند.

نقش پر رنگ بانوان بوشهری در آئین های سنتی محرم

فاطمه بگم خدری یکی از بانوانی که سال ها در یکی از محله های قدیمی بوشهر میزبان عزاداران حسینی است، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج، اظهارداشت: در آئین های سنتی محرم نقش بانوان بوشهری بسیار پررنگ است، گویی از ابتدای محرم یک وظیفه علاوه بر وظایف همسربودن، مادر بودن و یا هر چیز دیگری به آنها اضافه می شود و آن هم همنوایی با زینب کبری(س) در اتفاقات مختلف حادثه کربلاست.

وی با بیان اینکه در دهه اول محرم در بوشهر زندگی ساکنین از ریتم خود خارج میشود، افزود: هر کسی بدنبال این است که کارهای خود را زود به اتمام برساند و در خیمه اولاد ابا عبدالله حضور پیدا کنند و به نحوی با آنها همراهی کنند.

حجله قاسم

این بانوی بوشهری با عنوان اینکه زنان مادرانه این آداب و رسوم محرمی را انجام می دهند، عنوان کرد: در روز منتسب به حضرت قاسم از صبح مشغول کار میشوند مانند مادری که شب عروسی پسرش است، با وسواس  سعی میکنند بهترین سفره و تزیین را داشته باشند؛ در این آین یک دختر و پسر سیزده ساله لباس عروس و داماد بر تن می کنند و زنان نیز با سینی های حنا، میوه و شیرینی پشت سر آنها (کل کشان) وارد مراسم شده و این بیت شعر را میخوانند:

حجله عشق ببندید که داماد آمد   قاسم تازه جوان با قد شمشاد آمد

 و پس از اینکه برتن داماد لباس سفید(نماد کفن) و بر سر عروس تور مشکی می اندازند شروع به عزاداری کرده و این بیت  را خوانده و مانند زنی که فرزندش را از دست داده به سر و سینه خود می زنند و (کل وارونه) که همراه با جیغ است می‌کشند.

ای سیاه بختون بیایید جمله امدادش کنید    می شود داماد رودم خورم و شادش کنید

تشت بیارین تا حنا تر کنم                            رخت زیبایش بیارین تا عروسش تن کند

ساخت مختک برای حضرت علی اصغر(ع) در بوشهر

خدری به ساخت مختک(گهواره) برای حضرت علی اصغر (ع) اشاره کرد و گفت: اینکار نیز با ظرافت خواستی انجام می شود و اکثر بارچه هایی که برای تزیین گهواره استفاده میشه از جنس های گرانقیمت و یا از کشورهایی مثل امارات و قطر آورده می شود؛ عروسکی که به شکل نوزاد است را لباس می پوشانند و زیورآلات به او وصل کرده و در گهواره می گذارند و مانند "رباب" برای آرام کردن طفل با تکان دادن گهواره تلاش می کنند و این نوحه را سر می دهند.

ای اصغر صغیر من لای لای لای

طفل نخورده شیر من لای لای لای 

گهواره شد طابوت تو لای لای لای

خون گلو شد قوت تو لای لای لای

وی بیان کرد: زنانی که به تازگی مادر شدند فرزند خود را در گهوار قرار می دهند و کودک خود را بیمه حضرت علی اصغر(ع) می کنند؛ همچنین زنانی که بچه دار نمی شوند نذر میکنند که سال آینده در صورت فرزند دارد شدن بچه خود را درون گهواره بگذارند و هدیه ای (پارچه های رنگی) برای تزیین گهواره علی اصغر بیاورند.

این بانوی بوشهری خاطرنشان کرد: گهواره در هنگام اذان صبح روز عاشورا به نشانه شهادت این بزرگوار با پارچه سیاهی پوشانده می شود.

صبح دم

خدری با عنوان اینکه این آئین یکی از دردناک ترین آئین ها بوده است، تصریح کرد: در صبح روز عاشورا دقایقی پیش از اینکه موذن، اذان  صبح عاشورا را بگوید به خدا التماس می کنند که ای صبح ندم، برای رضای خدا هم که شده امروز طلوع نکن تا سری به نیزه نرود، خیمه ای نسوزد، دامن کودکی آتش نگیرد؛ و این  نوحه را با بردوش گرفتن مختک(گهواره) حضرت علی اصغر(ع) میخوانند:

صبحدم یک دم مدم         یک امشب از بهر خدا

تا حسین کشته نگردد             اندر زمین کربلا

ای صبحدم فردا حسین    بی یار و یاور می شود

بی برادر بی پسر      بی عون و جعفر می شود

صبحدم بهر خدا          امشب از راه وفا

جامه ماتم بپوش           همچو ما در کربلا

هم عزا شو امشبی با اهل بیت مصطفی

امشبی بیرون مکن سر از گریبان حجاب

یک نفس بهر خدا        نور طلوعت را متاب

تا حسین پا را نیارد در رکاب ذوالجناح

مهلتی ده تا نگردد خانه ی ایمان خراب

صبحدم شرمی بدار        سرمکش از کوهسار

بی حسین در کربلا      خار و زارم  خار و زار

تا حسین از  خنجر اعداء نگردد سر جدا

حضور بانوان بوشهری در تغزیه روز عاشورا

این بانوی بوشهری با اشاره به اینکه شاید بوشهر تنهایی مکانی است که نقش زنان واقعه کربلا را خود زنان بازی می کنند، گفت: مراسم تغزیه نیز در ظهر عاشورا، زیر آفتاب سوزان و پس از اقامه نماز آغاز می شود.

طفل صغیر

وی با عنوان اینکه آئین طفل صغیر در شب شام غریبان حضرت ابا عبدالحسین (ع) انجام می شود، گفت: این آئین به روایت گم شدن حضرت سکینه(س) می پردازد، در محله های قدیمی بوشهر که کوچه های باریک تو در تو دارد کودکی را در خانه ای پنهان می کنند و بانوان با در دست داشتن شمع به دنبال طفل گشته و این بیت ها را می خوانند:

طفل صغیری ز حسین گم شده ساربان

قامت زینب ز غمش خم شده ساربان

خدری عنوان کرد: در نهایت پس از یافتن کودک در همانجا به عزاداری و شیون می پردازند.

در جای جای کشور هر استانی به نحوی ارادت خود را به حضرت ابا عبدالله نشان می دهد و این عشق سینه به سینه به نسل های جدید با حرارت بیشتری منتقل می‌شود و هرگز خاموش نمی‌شود.