به گزارش خبرنگار بین الملل خبرگزاری موج به نقل از الجزیره، با دور شدن از وضعیتی که در نیمه‌های سال ۲۰۱۴ در عراق رقم خورده بود و اشغال حدود یک‌سوم مناطق کشور، داعش اکنون بیش از هر زمان دیگری تضعیف‌شده و تنها چند ده کیلومترمربع و چند هزار نیروی انسانی در اختیار دارد.

آنچه خود را تا مدتی پیش «دولت اسلامی عراق و شام» می‌خواند هفته گذشته بخش دیگری از مناطق تحت سیطره خود را نیز از دست داد. شهرستان حویجه (در ۲۴۰ کیلومتری شمال بغداد) که از سال ۲۰۱۴ در اشغال داعش بود و آخرین پایگاه شهری خلافت خود خوانده به‌حساب می‌آمد به آغوش عراق بازگشت.

عملیات آزادسازی این شهر ۲۱ سپتامبر آغاز شد و انتظار می‌رفت کار دشواری پیش روی عراقی‌ها باشد، اما تنها باگذشت دو هفته نظامیان عراقی با همکاری نیروهای بسیج مردمی این کشور توانستند پرچم‌های خود را در میدان‌ها و خیابان‌های شهر به اهتزاز درآورند. تروریست‌ها به‌سرعت عقب نشستند و صدها نفر از آن‌ها با در پیش گرفتن راه شمال، در اقلیم کردستان خود را تسلیم کردند.

«حیدر العبادی»، نخست‌وزیر عراق این پیروزی را نه‌تنها متعلق به عراق، بلکه «پیروزی کل جهان علیه تروریسم» توصیف کرد.

شکست داعش در موصل در ماه جولای نقطه آغازی بر پایان این گروه تروریستی در عراق شد. دومین شهر بزرگ عراق نهایتاً پس از ماه جدال سنگین بازپس گرفته شد.

اندکی پس‌ازآن تلعفر که زمانی پایگاه تندروها به شمار می‌آمد از کنترل داعش خارج شد. تحلیل گران معتقدند، داعش با از دست دادن این دو شهر و سپس عقب‌نشینی از حویجه دیگر قادر به ترتیب دادن جنگ‌های تمام‌عیار نیست. اما هنوز نمی‌توان کار داعش در عراق را پایان‌یافته دانست.

حتی اکنون نیز بخش‌هایی از استان الانبار که قبلاً به‌طور کامل در کنترل داعش بود، در اختیار این گروه است. نیروهای امنیتی شهرهای رمادی و فلوجه را از تروریست‌های داعشی پس گرفته‌اند و داعشی ها تنها بر نوار بیابانی حاشیه مرز سوریه ازجمله شهرک القائم تسلط دارند. عملیات نظامی عراقی‌ها در این منطقه نیز دو روز قبل از آغاز عملیات آزادسازی حویجه شروع شد.

بااین‌حال بخش عمده این بیابان‌ها را زمین‌های کشاورزی‌ای تشکیل می‌دهد که برای آزادسازی آن‌ها عملیات دقیقی باید طراحی شود و از تخریب این مناطق جلوگیری شود. از سوی دیگر داعش یک خط دفاعی 1500 نفره را نیز در شهرک القائم مستقر کرده است.

همچنین نقطه قوت دیگر داعش این است که طرف دیگر مرز (قلمرو سوریه) را تقریباً در اختیار دارد. اما در این منطقه نیز کاملاً آزاد نیست چه اینکه نیروهای کُرد سوری با حمایت هوایی ائتلاف ضد داعش، در حال آزادسازی شهر رقه پایتخت دو فاکتو این گروه است. از سوی دیگر رقه زیر آتش ارتش سوریه و روسیه نیز قرارگرفته است.

بااین‌حال انتظار نمی‌رود، ریشه‌کنی کامل این بقایای داعش نیز آسان باشد؛ کلنل «ریان دیلون»، سخنگوی ائتلاف غربی ضد داعش در این خصوص به الجزیره گفت: «باوجوداینکه داعشی ها در حال تسلیم کردن خود هستند (که آخرین موردان در حویجه اتفاق افتاد) ما همچنان انتظار داریم نبرد در مناطق باقی‌مانده در دست داعش، ازجمله راوا و القائم به‌دشواری جلو رود.»

تازه سختی اصلی وقتی آغاز می‌شود که جنگ بر روی زمین به پایان برسد، زیرا بغداد پس‌ازآن باید ریشه منابعی که از داعش حمایت مادی و معنوی به عمل می‌آوردند را شناسایی کند و بخشکاند و مقرراتی که داعش در سال 2014 اعلام کرد برای همیشه شکسته و منسوخ‌شده را بار دیگر برقرار کند.

واکنش های داعش نسب به شکست ها

از سوی دیگر پرواضح است که شکست‌های نظامی، داعش را از اقدام به حملات ایذایی و انتحاری بازنخواهد داشت. در نیمه سپتامبر این گروه مسئولیت انفجار یک خودرو بمب‌گذاری‌شده در ناصریه جنوبی را بر عهده گرفت که منجر به کشته شدن 80 تن از شهروندان عراقی شد.

همچنین «مایکل نایت»، کارشناس مسائل عراق در موسسه خاور نزدیک عراق معتقد است باوجود شکست‌های پیاپی، داعش تا سال‌ها یک تهدید بالقوه برای عراق باقی خواهند ماند و بقای زیر خاکستر آن‌ها هرگاه فضا را مناسب یابند، اقدام به حملات انتحاری خواهند کرد.

او می‌افزاید: «در چند ماه آینده تقریباً همه مناطق شهری و شهرک‌های بزرگ هم از کنترل داعش خارج خواهد شد. اما در برخی مناطق که حتی 30 ماه از آزادی آن می‌گذرد، نظیر استان دیاله، داعش بار دیگر در قالب یک نیروی شورشی قدرتمند به عرصه بازگشته است. بنابراین می‌توان گفت، بحران به پایان نرسیده، بلکه تنها فاز بحران عوض‌شده و چرخه آن هنوز ادامه دارد. دقیقاً مانند وقتی‌که در سال 2011 داعشی ها کم‌کم شروع به قدرتمندتر شدن کردند. راهکار نهایی مبارزه با داعش، شکستن و خاتمه دادن به این چرخه است.»

اینکه دولت عراق تا چه میزان در این امر موفق شود، وابسته به تلاش‌های آن برای آشتی و بازسازی است. اما ثبات سیاسی در عراق همچنان در معرض خطر است و باوجود خصومت بغداد و اقلیم کردستان، که ماه گذشته علی‌رغم مخالفان زیاد، اقدام به برگزاری رفراندوم استقلال کرد چشم‌انداز مساعدی برای ایجاد ثبات دیده نمی‌شود. روابط اربیل و بغداد به‌شدت تنزل کرده و العبادی، اقلیم کردستان را به «اعاده حاکمیت عراق» تهدید کرده است.

اگرچه عملیات نظامی تحت تأثیر اختلاف اربیل و بغداد متوقف نشده، اما افت شدید هماهنگی و نیز کشاکش بر سر مناطق مورد مناقشه، قطعاً فرصت بی‌نظیری به داعش برای تجدیدقوا می‌دهد.

«مایکل اوهانلُن»، پژوهشگر ارشد موسسه بروکنگز نیز معتقد است که «این وضعیت قطعاً بر چندوچون جنگ با داعش مؤثر واقع خواهد شد، اما ازآنجاکه دولت اکنون در بیشتر مناطق برتری نظامی دارد، ازلحاظ نظامی تغییر چندانی به وجود نخواهد آمد، بلکه بیشتر نگرانی‌ها در حوزه سیاسی است که ممکن است تلاش‌های دولت مرکزی برای بازسازی مادی و معنوی مناطق را به بن‌بست بکشاند و بار دیگر فضا را برای رشد فرقه‌گرایی مهیا سازد.»

دو هفته پیش داعش یک فایل صوتی 46 دقیقه‌ای منتسب به سرکرده خود «ابوبکر البغدادی» که بارها شایعه کشته شدنش مطرح‌شده، منتشر کرد. به نظر می‌رسد که این اقدام برای تهییج نیروهای داعشی باقی‌مانده انجام‌شده باشد. بغدادی در این نوار، ضمن تمجید از کسانی که در موصل کشته شدند و حاضر به تسلیم نشدند «تا هنگامی‌که جمجمه‌ها و اندامشان تکه‌تکه شد»، تروریست‌های داعشی را به حمله «مراکز فرماندهی» و «رسانه‌ها»ی دشمنان داعش تشویق می‌کند.