محمودرضا امینی-خبرگزاری موج؛ آنچه که در مورد مرحوم آیت الله محمد یزدی گفته می شود از منظر علمی و فقهی، دانش و مشی حوزه ای ایشان نیست. آشنایی من با ایشان از پیش از انقلاب و در مسیر طلبگی که به دنبال اساتید برجسته بودم بر می گردد. بر همین اساس، از ابتدای انقلاب و کنش و واکنش هایی که نسبت به ایشان در فضای سیاسی وجود داشت مورد توجه ما قرار گرفتند و با تلاش من، لُجنه ای متشکل از جمعی از مسئولین انقلابی تشکیل شد؛ تا از جلسات درس و تفسیر آیت الله یزدی بهره ببریم. این جمع بالغ بر سی و هشت سال تداوم داشت و تا قریب به یک ماه قبل از فوت ایشان ادامه یافت و بهانه این بود که استاد حوزه، علم و فقه که بسیار هم شجاع بود، بحثی قرآنی یا اخلاقی یا همانند جلسات اخیر، شرح صحیفه سجادیه را مطرح می کردند و بعد هم سوال و جواب هایی مطرح شده و حتی اخباری هم داده می شد و راجع به مسائل روز تحلیل و بحث می شد. لیکن مضاف بر این مسیر، از اواخر دوره اول و اوایل دوره دومی که ایشان در قوه قضائیه مشغول به کار بودند، سالیانی را به عنوان مشاور راهبردی با ایشان همکاری داشتم. این رفاقت، ارادت و همکاری باعث یک نزدیکی گفتمانی و ذهنی بین ما شد و نکاتی که می توانیم در عالم بیرونی مطرح کنیم شاید با گفته های حوزوی و فقهی تفاوت می کند.

شجاعت، بارزترین ویژگی آیت الله یزدی بود

اولین و بارزترین ویژگی ایشان شجاعتی مثال زدنی بود، که در رابطه با مسائل انقلاب بسیار شجاع و بی پروا بود. یعنی اگر بخواهیم بگوئیم که بین علمای اعلام چه کسی حریم اسلام، انقلاب، امامت، امام و رهبری را بیش از هر کس دیگری رعایت و مراقبت می کرد به جرات می توانیم بگوئیم که آیت الله یزدی بود. به هیچ وجه امکان نداشت در هیچ مسئله مرتبطی با این ارزشها، موضعی نداشته باشد. در حدی که شاید تنها فقیهی بود که بر خودش احساس تکلیف می کرد که هر شذوذات یا کم توجهی مسئولین را، در حد مشاوره و یادآوری و یا تذکر به آنها در دستور کارش قرار دهد. اگر به این نتیجه می رسید که باید یادداشتی برای کسی بنویسد، می نوشت؛ همانطور که بارها یادداشت هایی به روسای جمهور مختلف نوشتند.

ولایتمداری آیت الله یزدی

ولایتمداری ویژگی بارز دیگر مرحوم آیت الله یزدی بود. ایشان نه تنها در راس قوه قضائیه بلکه در کمیته نظارت بر رهبری مجلس خبرگان هم بودند. اما نکته جالب ایشان این بود که نسبت به مقام معظم رهبری ارادت ویژه و مخلصانه ای داشت تا این حد که به رغم جایگاه علمی و کبر سنی، به محض اینکه حضرت آقا درسشان را شروع کردند، آیت الله یزدی هم رفتند و پای درس ایشان نشستند که در بین علما این حرکت بسیار قابل ملاحظه است.

ایشان با همه با جدیت سخن می گفت و به همان جدیت و شجاعتش نظرش را بیان می کرد. به عبارتی آیت الله یزدی در شجاعت یک شاخص بود و نگاه مسئولین کشور، علما، بزرگان، نخبگان و فرهیختگان به ایشان بود و انگار همان ابهتی که حضرت امام (ره) داشتند، آیت الله یزدی هم دارا بودند. من از نزدیک چنین رویکردی را در جلسات مشاوره و بحث ها به دفعات دیده بودم. حتی به رغم علاقمندی که به امام (ره) و مقام معظم رهبری داشتند، اما حرفشان را به صراحت بیان می کردند.

وی افزود: از ویژگی های بارز دیگر ایشان، تواضع و بی توجهی به مناصب بود. هیچ وقت به دنبال پست و مقام نبود و تا جایی که من به یاد دارم این پست و مقام بود که دنبال ایشان می دوید. می توان ادعا کرد که هرگز هیچ کدام از موارد اعم از مقامات کشوری یا نمایندگی ها و مسئولیت هایی که از طرف امام یا مقام معظم رهبری به ایشان محول می شد، حتی ریاست قوه قضائیه، هرگز به وزن و اعتبار آیت الله یزدی اضافه نکرد بلکه حضور ایشان بود که آن جایگاه را معتبرتر می کرد.

وقتی رئیس قوه قضائیه به دادگاه احضار شد!

جالب تر اینکه ایشان هیچ وقت از موضع و یا با اتکا این مواضع با منیت سخن نگفتند، بلکه خود به خود در همه حال والاتر از مواضع و مسئولیت هایش جلوه داشت. حتی زمانی که در بزرگترین منصب خود یعنی ریاست قوه قضائیه بودند هرگز کسی تصور نمی کرد که قدرت طلب و قدرت خواه است. حتی شاید در تاریخ ثبت شود که تا امروز و شاید تا آینده ای دور هم تنها فردی باشد که در چنین جایگاهی (ریاست قوه قضائیه) با شکایت یک شاکی خصوصی، شخصا در دادگاه حاضر شده و از قاضی خواست که کار قضاوتش را بدون در نظر گرفتن سمت او انجام دهد.

«امین بودن» دیگر ویژگی بسیار مهم آیت الله یزدی بود به طوریکه کسی ایشان را بی عدالتی و بدور از امانت تلقی نمی کرد، حتی کسانی که مشا یا مشی سیاسی متفاوت و یا مخالف او داشتند. من به خوبی به یاد می آورم که در جریان فائزه هاشمی، مرحوم هاشمی رفسنجانی خطاب به آیت الله یزدی گفتند که اگر شما پرونده را رسیدگی می کنید من حرفتان را قبول دارم.

وی در ادامه اظهار داشت: نکته قابل توجه دیگر، ادب ایشان بود. به رغم اینکه در خیلی از مواقع این حس دست می داد که ایشان فردی تندخویی است، ولی به هیچ احدی بی احترامی نمی کردند و با همه، از کوچک تا بزرگ، با احترام خاصی سخن می گفتند. این احترام را با اولادش به کرات دیده بودم حتی زمانی که لازم بود با جدیت تذکری به آنها بدهد یا با آنها مخالفت کند.

نگرانی عضو شورای نگهبان از عالم قیامت

به خصوصیت دیگر مرحوم آیت الله محمد یزدی اشاره کرد و گفت: جدیت در مسائل و مسئولیت پذیری ایشان هم از ویژگی های قابل توجه آن مرحوم بود. حتی زمانی که عضو شورای نگهبان بود، معتقد بود که چون مردم منتظر آرا شورای نگهبان هستند پس حق نداریم که بگوییم به دلیل اینکه به عنوان مثال عالم هستیم و در ماه رمضان باید به کارهای دیگری برسیم یا اینکه مثلا می خواهیم به سفر برویم، کارهای شورای نگهبان را عقب بیندازیم. از ایشان می شنیدم که می گفت «در قیامت گیر خواهیم بود». یا اینکه در مسئولیت پذیری این گونه بودند که اگر برای حل مسئله ای باید به ملاقات وزیری برود، تردید نمی کرد که دور از شان من است بلکه این کار را انجام می داد تا مشکل حل شود. از دیگر نمونه های مسئولیت پذیری جالب توجه آیت الله یزدی این بود که از چندماه جلوتر و پیش از پایان دوران مسئولیتشان، زمینه آشنایی با قوه قضائیه را برای مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی فراهم آوردند و شاید به مدت شش یا هفت ماه اطلاعاتی را با ایشان تبادل می کردند.

وی افزود: صرف نظر از اینها بسیار ساده زیست بود و هیچ میانه ای با تشریفات و تجملات نداشتند حتی از برخی رفتارهای تیپ حفاظت و یا تشریفات حرص می خوردند و مدام نگران این بودند که مردم اذیت نشوند.  این مسئله را برای بچه های خودشان می پسندیدند و ما می بنیم که فرزندان ایشان به نسبت اولاد بسیاری از مسئولین و علما کمترین حاشیه ای دارند.

مجتهدی که خود را وقف نگهداری از دستاوردهای انقلاب کرد

آیت الله یزدی مجموعه ای از علم، تعبد، زهد، تقوا، شجاعت و مسئولیت پذیری و حکمت بسیار بود و چندبار هم با ایشان مطرح کردیم که همه این ظرفیت ها اقتضای مرجعیت می کند ولی ایشان به رغم اینکه صلاحیتشان از خیلی ها بیشتر بود، اما انگار وقف شدن برای نگهداری از دستاوردهای امام و انقلاب را ترجیح می دادند.

در مورد خدمات مرحوم آیت الله یزدی در مقاطع مختلف انقلاب با تاکید بر اینکه این انتظار از دوستان حوزوی می رود که در مورد ویژگی های ایشان در حیطه فقه، اصول و مسائل حوزوی نظر بدهند، تصریح کرد: آیت الله یزدی فرد ویژه ای بود که جایگزینی برای ایشان نبوده و نخواهد بود. جایگاه ایشان در حوزه به جای خود، اما جایگاه ایشان در انقلاب اسلامی هم منحصر به فرد بود. هیچ وقت از هیچ چیزی در راه انقلاب نمی ترسید به عنوان مثال دیدیم که رفتار ایشان در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی با زمانی که وی به دنبال ریاست مجلس خبرگان بود متفاوت بود. حتی در مورد قائم مقام رهبری آیت الله منتظری مهیا بود که یک تنه وارد میدان شوند و به رغم دوستی و شناخت قبلی در مورد انقلاب با کسی رودربایستی نداشتند. یا حتی رفتارهای متفاوتی با آقای احمدی نژاد داشتند. همه اینها یک بررسی تاریخی جدی می خواهد تا اهمیتش به درستی بیان شود.

من یقین دارم که آنچه که به ذهن انقلابیون می رسد که در شورای نگهبان باید تائید می شده، ایشان تایید کردند و آنچه که نباید تایید می شده ایشان تایید نکردند؛ به عبارت بهتر ایشان مصلحت اندیشی را هرگز لحاظ نمی کردند مگر در مواردی که نظر مقام معظم رهبری مطرح می شد و آنجا می گفتند که مصلحت نیست که روی سخن آقا حرفی زده شود. یعنی هرگز در آرای ایشان نمی دیدیم که در مورد یک قانون یا فرد بنا بر مصلحت، نظر مثبت یا منفی داده باشند. من به جرات میتوانم بگویم که هیچ رای ایشان در شورای نگهبان یا خبرگان رهبری و یا قوه قضائیه بدون دقت و حکمت نبوده است و هیچ وقت هیچ چیزی را برای خود نمی خواست.

شجاعت سهم آیت الله یزدی از محافظت از انقلاب بود

اگر شهدایی همچون صیاد شیرازی، حاج قاسم سلیمانی، بابایی، باکری، باقری، بهشتی و مطهری داشتیم که سهمشان در حفاظت از انقلاب را با خونشان دادند ولی شجاعت، صراحت و واکنش های به موقع آیت الله یزدی با آثار خون این شهدا برابری می کرد که متاسفانه سهم ایشان در انقلاب برای مردم به خوبی تبیین نشده است. حتی در قوه قضائیه هم خیلی از افراد از قِبَلِ ایشان بزرگ شدند و شاگردانی بودند که الان به استادی رسیده اند، به عنوان مثال اگر قرار باشد که بگوئیم آیت الله رئیسی کارآموزی مدیریتیش را در کجا سپری کرد قطعا باید بگوئیم نزد آیت الله یزدی و در واقع سهم عمده توانمندی آیت الله رئیسی از آیت الله یزدی است. اتفاقا آیت الله یزدی از جمله کسانی بود که هم در خصوص و هم در آشکار، از نحوه مدیریت و موفقیت آقای رئیسی دفاع جانانه ای می کردند در حالی که نسبت به نفر قبلی گله هایی هم داشتند.

در مورد تذکر آیت الله یزدی به برخی از علما گفت: ایشان بیشتر مراعات شرع می کردند تا مراعات شخص و به شدت در مقابل کسانی که در صدد بودند تا به زور پول، رانت، تبلیغ  در حوزه جایی برای خود باز کنند، می ایستاد و گاهی از این تعبیر استفاده می کردند که «تا من زنده هستم اجازه نخواهم داد» یعنی به عبارتی آیت الله یزدی یکی از شاخص های صافی حوزه بود. حتی وقتی در مدیریت حوزه علمیه، یا در مورد آیت الله مکارم مباحثی پیش آمد، یا اخیرا مسائلی که در مورد آیت الله شبیری بروز کرد یا نسبت به رساله دادن آقای صانعی برخورد سفت و سخت خود را داشتند. این برخوردها هم نه از سر منیت بلکه با نگرانی برای انقلاب و اسلام بود.

حتی در موضوع کاندیداتوری آقای سید حسن خمینی گفتند که «با ایشان صحبت کرده و یادداشت ها و کتاب هایشان را هم خوانده ام. اتفاقا ایشان فردی هوشیار و هوشمند است اما در برخی موارد هنوز پختگی لازم را ندارند و من به ایشان توصیه کردم که هنوز کمی زود است و بهتر است بر روی خودتان بیشتر وقت بگذارید.» یعنی از یک سو نکات مثبت ایشان را بیان می کردند و از سوی دیگر خیلی دوستانه در مورد اینکه هنوز وقتش نشده توصیه ای کرده بودند.

بنابراین باز هم تاکید می کنم ارزش قلم، مواضع و گفتار آیت الله یزدی برای انقلاب از خون شهدای شاخص ما کمتر نبود و یکی از وزنه های حفظ انقلاب بود. حتی این تائید را در رفتار امام (ره) دیده ایم که در زمانی که آیت الله یزدی برای مجلس رای نیاورده بودند و حتی بی احترامی هم نسبت به ایشان در مهدیه تهران شده بود، امام پیام تندی به توهین کنندگان دادند و با انتخاب آیت الله یزدی به عنوان یکی از اعضای شورای نگهبان به نوعی جایگاه ایشان را نزد خودشان اعلام کردند.