، وقوع حادثه برای بالگرد حامل رئیس جمهور و تیم همراهش که منجر به شهادت آنها شد، گمانه زنی های زیادی را در خصوص روند سیاست های جمهوری اسلامی ایران در محیط بیرونی ایجاد کرد. در همین راستا رسانه های مختلف منطقه در تحلیل های خود به این موضوع پرداختند. اما نکته محوری که در این تحلیل ها تکرار می شد رویکرد مقام معظم انقلاب پس از انتشار خبر رسمی شهادت رئیس قوه مجریه بود. ایشان تأکید کردند امور به همان روال سابق مدیریت خواهد شد و مطابق قانون اساسی ظرف ۵۰ روز انتخابات جدید برگزار می شود.

این پیام از ان جهت اهمیت داشت که دنیا بداند جمهوری اسلامی ایران متکی به شخص نیست و یک سیستم متشکل از نهادهای مختلفی است که آنها کارها را پیش می برند. در این سیستم استعفا، اخراج، برکناری، فوت و یا شهادت یک شخص نمی تواند تأثیری عمیق بر روال امور بگذارد. شاهد مثال این گزاره در سالهای اخیرف شهادت سردار سلیمانی، فرمانده سپاه قدس است که پس از وی، قاآنی به عنوان فرمانده جدید سپاه قدس کارها را پیش می برد.

از این رو رسانه های مختلف از جمله رسانه های عبری زبان که به دنبال تحلیل تأثیر شهادت رئیسی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی بودند نیز اذعان کردند رویکرد ایران در قبال اسرائیل، جنگ غزه، مسئله فلسطین تغییری نمی کند. افراد بعدی در دولت جدید نیز همان خط و مشی را پیش می گیرند به ویژه اینکه حمایت از آرمان فلسطین جزو اصول راهبردی جمهروی اسلامی تعریف شده است. بنابراین در دولت پسارئیسی هم باید انتظار داشت که وزیرخارجه جدید در محافل خبری دنیا، نشست سازمان های بین المللی و گفتگوهای دوجانبه مسئله فلسطین را دنبال کند. این همان کاری بود که امیرعبدالهیان به خوبی ازپسش برآمد. در رسانه های عبری زبان امیرعبدالهیان شخصیتی مسلط به زبان عربی، دارای روابط نزدیک با مقامات محور مقاومت و دارای قدرت چانه زنی در بین رهبران جهان عرب توصیف شده است. با این حال بدون تردید راهبرد وزارت خارجه در دولت چهاردهم نیز باید متکی به همین اصول باشد و لذا شخصی به عنوان وزیر خارجه انتخاب گردد که قابلیت های قابل توجهی در این حوزه داشته باشد.

در حوزه عراق به عنوان یکی دیگر از حوزه های استراتژیک سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، این گزاره مطرح است که ایران حتی پس از شهادت رئیس‌جمهور خود روابطش را با عراق از نظر راهبردی حفظ خواهد کرد، زیرا دو کشور دارای منافع سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی هستند. این در شرایطی است که دولت شهید رئیسی نقش مهمی در تقویت محور مقاومت داشت. در همین راستا شاهد بودیم رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق که برای بیان تسلیت به تهران آمده بود، بر ادامه روابط نزدیک ایران و عراق تأکید کردند.

یکی دیگر از حوزه های قابل تأمل، مصر است. در دولت رئیسی اقداماتی برای ازسرگیری روابط تهران-قاهره صورت گرفت اما با توجه به حادثه ناگواری که برای رئیس جمهور و وزیر خارجه رخ داد، به نظر می رسد این روند با تعلیق روبرو شده است. اما به طور قطع پیگیری این مناسبات نیز فراتر از تعیین سیاست های یک شخص است. برقراری روابط ایران با مصر بسیار راهبردی است به ویژه اینکه در شرایط کنونی فلسطین، نقش آفرینی دولت مصر بیشتر شده و هر قدمی که در این مسیر برمی دارد میتواند سرنوشت فلسطینی ها را تغییر دهد. لذا انتظار می رود در دولت پسارئیسی نیز مذاکرات با قاهره پیگیری شود.

مسئله تقویت روابط با عربستان که به تازگی مناسبات دوجانبه ازسرگرفته شده نیز، باید در اولویت کاری دولت چهاردهم باشد. ریاض تا پیش از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در آستانه عادی سازی روابطش با اسرائیل بود. اما وقوع حمله غافلگیرانه ۷ اکتبر و سپس شروع جنگ غزه، این روند با تا مدت نامعلومی به تعویق انداخت. اکنون هم مقامات سعودی پیش شرط ازسرگیری این مسئله را تشکیل دولت فلسطین با حدود و ثغور مشخص اعلام کرده اند. لذا شرایط برای اسرائیلی ها بسیار سخت شده است تا بتوانند روابطشان را مهمترین کشور جهان عرب عادی سازند. در همین حال اوضاع مذکور، یک فرصت ویژه برای جمهوری اسلامی ایران است تا تعاملات سیاسی خود را با سعودی ها مستحکم سازد. این مسئله باید در دستور کار دولت بعدی ایران قرار بگیرد.

پایان دادن به ادعاهای مرزی برخی از کشورهای جنوبی خلیج فارس در خصوص جزایر سه گانه و میادین مشترک، همکاری ویژه با جمهوری آذربایجان برای اجرایی شدن کریدور شمال-جنوب، پیشبرد منافع کشور در زمینه تأمین آب هیرمند از افغانستان، تمرکز بر گسترش فعالیت خارجی ها در چابهار، ادامه سیاست موازنه مثبت در تنش بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و تلاش برای رفع تحریم ها از دیگر موضوعاتی است که در دولت کوتاه مدت شهید رئیسی به جد دنبال می شد و انتظار می رود سیاست خارجی دولت بعدی نیز در این زمینه ها فعالانه عمل کند.

توجه به غرب اهمیت دارد، همانطور که امروز شرق در محیط بین المللی جایگاه ارزشمندی پیدا کرد و باید آن را در معادلات مدنظر داشت اما حلقه فوری تر برای تحقق منافع سیاسی و اقتصادی، «همسایگان» هستند. در سیاست خارجی دولت سیزدهم این مفهوم بسیار پررنگ بود و حال برای اثبات این جمله که «آنچه امور کشور را طبق اصل منافع ملی پیش می برد، شخص نیست بلکه سیستم است» امیدواریم دولت پسارئیسی نیز این حوزه ها را به دلیل نقش مهمشان در تأمین منافع ملی کشور در اولویت خود قرار دهد.