نوذر شفیعی، نماینده سابق مجلس و کارشناس مسائل پاکستان در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری موج درباره امکان تحقق همکاری‌های تهران-اسلام‌آباد در جریان سفر رئیسی به این کشور  گفت: در حوزه اقتصادی یک‌سری فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی این دو کشور است. درباره چالش‌ها هر دو کشور دچار مشکلات اقتصادی هستند و برای برون‌رفت از این وضعیت، همکاری اقتصادی اجتناب‌ناپذیر است. اما در مسیر همکاری‌های اقتصادی سه چالش بزرگ وجود دارد. یک چالش این است که ظرفیت‌های دو طرف برای یکدیگر شناخته شده نیست و دو کشور اساساً علاقه‌مند هستند با دیگران کار کنند تا با یکدیگر. پس لازم است ظرفیت‌ها شناخته شود و از سویی تمایلی هم برای استفاده از این ظرفیت‌ها به وجود بیاید.

این تحلیلگر مسائل بین­‌المللی درباره عدم‌شناخت ظرفیت‌های همکاری برای دو طرف بیان کرد: اول اینکه ایران و پاکستان علاقه‌ای به این کار نشان نداده‌اند؛ یعنی از دید رهبرانشان شاید نیازی به این کار نبوده است. هر کدام از این دو کشور هر آنچه را می‌توانند از یکدیگر تأمین کنند، از جاهای دیگری هم می‌توانند. لذا این باعث می‌شود بحث کارشناسی برای شناسایی ظرفیت‌ها موضوعیت پیدا نکند.

عدم‌برخورداری ایران و پاکستان از فناوری‌های برتر و مداخلات بازیگران خارجی از جمله موانع همکاری‌های اقتصادی است

وی در ادامه بحث چالش‌های اقتصادی پیش‌رو گفت: دومین چالش، بحث مداخله بازیگران خارجی است. برای مثال، آمریکا مخالف کامل شدن خط لوله صلح است. همچنین درباره تأمین امنیت حوزه‌های اقتصادی، بازیگران خارجی  ورود می‌کنند و امنیت حوزه‌هایی که ایران و پاکستان می‌توانند در آنها همکاری کنند را به هم می‌زنند. در این راستا مرز سیستان و بلوچستان می‌تواند یک مرز صلح و دوستی و تجاری-اقتصادی باشد، اما این مرز را بازیگران خارجی ناامن کرده‌اند. حالا ممکن است خود بازیگران داخلی هم تحت‌تأثیر این پدیده قرار گرفته باشند. سومین چالش هم این است که ایران و پاکستان به‌دنبال تکنولوژی‌های برتر هستند و چون نمی‌توانند این تکنولوژی‌های برتر را برای یکدیگر تأمین کنند، لذا ناچارند به سمت کشورهای دیگر روی بیاورند. علی ای‌حال به رغم همه این چالش‌ها، یک اراده سیاسی قوی می‌تواند روابط دو کشور را از سطح موجود به سطح فراتر ارتقا دهد.

مشکلات جمهوری اسلامی ایران در حوزه بین‌الملل موجب عدم‌تمایل پاکستان به تقویت همکاری‌ها شده است

شفیعی درباره علت نبود اراده سیاسی برای همکاری تا امروز، گفت: تاکنون پاکستان تمایل داشته  با جنوب، شمال شرقی (چین) و مناطق شمالی خود (آسیای مرکزی تا ترکیه) کار کند. این عدم‌تمایل سه علت اصلی دارد: یکی بحث روابط بین‌المللی ایران است. پاکستان تصور می‌کند ایران درگیر مجموعه‌ای از مسائل و مشکلات بین‌المللی است و لذا نمی‌خواهد وقتش را صرف ایران کند. دوم اینکه پاکستان نسبت به کشور ما نوعی سوءظن دارد که البته این می‌تواند یک شبه باشد. اما در همین فضا رهبران این کشور گمان دارند، ایران با جریان‌های اجتماعی در درون پاکستان ارتباط گرفته است‌. سومین علت هم به مداخلات خارجی برمی‌گردد که نه عربستان و نه آمریکا مایل نیستند روابط تهران-اسلام‌آباد خوب شود.

گرایشات ایدئولوژیک موجب ایجاد بدگمانی در مناسبات ایران و پاکستان شده است

این استاد دانشگاه در ادامه درباره امکان همکاری‌های امنیتی بین ایران و پاکستان بیان کرد: به اعتقاد من این دو همسایه در حوزه امنیتی و نظامی، دو شریک سنتی هستند. با این حال بعضی از مسائل در مسیر همکاری سیاسی و امنیتی آنها ایجاد مشکل کرده است. برای مثال در منطقه بلوچستان پاکستان و ایران، گرایش‌های تجزیه‌طلبانه وجود دارد. در این خصوص دو کشور باید برای مقابله با این گروه‌ها با هم همکاری کنند، ولی در مسیر این همکاری‌ها چالش‌هایی وجود دارد. در واقع نوعی سوءظن و بدگمانی بر روابط دو کشور حاکم است و این بدگمانی ناشی از رفتار دو طرف است، زیرا ایران شیعیان پاکستان ارتباط برقرار کرده و اسلام‌آباد هم اهل سنت پاکستان را علیه ایران تحریک می‌کنند. اختلاف مذکور به همین شکل، خود را در افغانستان نیز نشان می‌دهد؛ یعنی همین منازعه به صورت نیابتی در داخل افغانستان هم متجلی شده است.

شفیعی با اشاره به نقش بازیگران خارجی تصریح کرد: بعضی از کشورهای منطقه و به‌خصوص عربستان روی پاکستان اثرگذار هستند و گرایش‌های مذهبی در داخل این کشور را علیه ایران تقویت می‌کنند. مسئله دیگر آمریکاست. آمریکا یک مانع جدی در مسیر همکاری‌های نظامی ایران و پاکستان به شمار می‌رود، اما نکته اینجاست که منفعتی برای همکاری بین ایران و پاکستان برای دو طرف وجود دارد، هیچ جایگزینی ندارد؛ به عبارت دیگر اگر دو کشور با هم همکاری کنند، مرزهای امن و روابطی با ثبات و پایدار خواهند داشت. کما اینکه در مقاطعی از تاریخ این‌گونه بوده است. ایران در طول تمام جنگ‌هایی که هند و پاکستان با هم داشتند، همیشه در کنار پاکستان بوده است. همچنین ایران اولین کشوری بود که آزمایش اتمی پاکستان رو تبریک گفت. بنابراین آن پیوند عمیق تاریخی و استراتژیکی که بین دو همسایه وجود دارد می‌تواند یک زیربنای مستحکم برای آینده روابط باشد.

کمک‌های مالی عربستان به پاکستان، امکان فعالیت این کشور را در بلوچستان فراهم کرده است

وی درباره اینکه چرا پاکستان به کشورهای خارجی اجازه فعالیت در منطقه بلوچستان خود را می‌دهد، پاسخ داد:  عربستان کمک‌های مالی بلاعوضی به این کشور می‌پردازد و از طرفی سرمایه‌گذاری‌های کلانی در پاکستان انجام می‌دهد. به‌طور کلی کشورها در مقابله با هم سه تا استراتژی دارند: یکی استراتژی منازعه غیرمتعارف است که مخصوص کشورهای هسته‌ای است. در این حالت ممکن است از سلاح غیرمتعارف علیه یکدیگر استفاده کنند. دوم استراتژی منازعه متعارف است. به این معنا که ممکن است از موشک‌ و تجهیزات کشتار غیرجمعی استفاده کنند. سوم هم استراتژی دون‌متعارف است. در این حالت، کشورها از شکاف‌های درونی در کشور رقیب سوء‌استفاده می‌کنند. با این حال، سند رسمی درباره اینکه اسرائیل در حوزه بلوچستان پاکستان علیه ایران فعالیت می‌کند، نداریم، اما این یک فرصتی وجود دارد که ممکن است بخواهد از آن بهره بگیرد. کما اینکه در جنگ هشت ساله، عراق از این فرصت استفاده می‌کرد.

سفر رئیسی با هدف رفع نگرانی‌های دوجانبه درباره تبادل آتشی که اخیراً رخ داد، صورت گرفت

شفیعی در پایان درباره ثمربخش بودن سفر رئیسی به پاکستان برای تأمین منافع اقتصادی و امنیتی ایران گفت: در ۴، ۵ ماه اخیر حوادث تلخی در جنوب‌شرقی ایران رخ داد که اوج آن واکنش نظامی پاکستان بود. این سفر بعد از این‌ها اتفاق انجام شد که نشان می‌دهد دو طرف نگران ادامه این وضعیت هستند؛ بنابراین قطعاً سفر رئیسی موثر چه در حوزه امنیتی چه در حوزه اقتصادی مؤثر است.

تحقق کریدورهای اقتصادی بین چین، پاکستان، ایران و ترکیه در نهایت وضعیت اقتصادی سیستان‌ و بلوچستان را بهبود می‌بخشد

این کارشناس حوزه بین‌الملل با بیان اینکه این همکاری‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی مرزنشین‌های ایران منجر شود، خاطرنشان کرد: از دید من، اگر این خط لوله گاز کشیده شود موجب رفاه در داخل پاکستان می‌شود و رفاه نیز خشونت‌ها را کاهش می‌دهد. نکته دوم اگر کریدور گوادر به چابهار عملیاتی شود، شاهد تقویت روابط اقتصادی دوجانبه خواهیم بود. سومین مسئله تحقق پروژه ITI (استانبول-تهران-اسلام‌آباد) است که می‌تواند مناسبات را ارتقا دهد. چهارمین موضوع بحث دالان تجاری بین چین و پاکستان موسوم به سی پک است. این مسیر را می‌تواند از طریق کریدور گوادر-چابهار یا ITI ایران را نیز به چین متصل سازد. امروز اتصالات یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در پیوندهای اقتصادی است. اگر این اتصالات شکل بگیرد، وابستگی متقابلی به‌وجود می‌آورد و در نتیجه کشورها کمتر در فکر بی‌ثباتی یکدیگر خواهند بود. به تبع، این شرایط موجب بهبود وضعیت اقتصادی مردم آن مناطق نیز خواهد شد.