خبرگزاری موج گزارش می‌دهد:
چرا پیگیری «حقآبه هیرمند» باید در اولویت مناسبات ایران و افغانستان باشد؟
بحث حقآبه هیرمند در سال ۱۳۵۱ بین دو دولت ایران و افغانستان به نتیجه مشخص رسید و از آن زمان کشورها مؤظف به اجرای این قرارداد هستند. اما عدم پیگیری جدی مسئله آب هیرمند می تواند زندگی و معیشت ساکنین استان سیستان و بلوچستان و محیط زیست آن را نابود کند.
، یکی از موضوعات مهم در روابط بین افغانستان و ایران، فارغ از نوع نظام سیاسی حاکم بر آنها، بحث حقابه و رهاسازی آب از سدهای داخل افغانستان به داخل خاک ایران است. اهمیت این مسئله باعث شد حقابه هیرمند و مسائل مرتبط با افغانستان در معاهده سال ۱۳۵۱ به امضای دو دولت برسد که تا امروز هم اعتبار دارد.
حقابه ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقه سیستان و بلوچستان اشاره دارد. این رود در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بوده است. پس‌گرفتن دوباره هرات از ایران در سال ۱۸۵۷ به موجب معاهده پاریس و خودداری گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حقابه هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور مبدل کرد، اما در نهایت پس از اختلافات بسیاری که پیش آمد دو طرف به تشکیل کمیسیونی رضایت دادند تا مسئله را حل کنند. این کار در ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ با امضای توافقی میان امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت ایران و محمدموسی شفیق نخست‌وزیر آن دوره افغانستان، در کابل به نتیجه رسید. براین اساس مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد که جمع ۲۲ مترمکعب آب در ثانیه بر پایه گزارش کمیسیون دلتا و ۴ مترمکعب آب در ثانیه به‌عنوان «حسن نیت و علایق برادرانه» بود.
اما به‌مرور زمان، نگاه مردم افغانستان به مقوله آب تغییر کرد. آنها امروز همان نگاهی را به آب دارند که مردم ایران به منابع نفت و گاز. به زعم مردم افغانستان، ایران یا هر کشور دیگری که خواهان آب است باید هزینه آن را بپردازد. با این حال دولت ایران در بیش از ۴ دهه گذشته تلاش کرده، این مسئله را با مذاکره حل کند. در همین راستا با تغییر حکومت در افغانستان و روی کار آمدن دوباره طالبان، نشست دو روزه «کمیساران آب هیرمند» در ۲۵ و ۲۶ بهمن ۱۴۰۲ با حضور نمایندگان ایران و افغانستان در شهر زابل برگزار شد. در این نشست، نمایندگان ایران گزارشی درباره عدم‌دریافت حقابه هیرمند در سال‌های اخیر و مشکلات فنی سازه‌های احداثی افغانستان در مسیر این رودخانه، به‌ویژه اصلاح سد کمال‌خان ارائه دادند. نمایندگان افغانستان عدم‌تامین حقابه را به خشکسالی‌های شدید در کشور خود مرتبط دانستند. این نشست باوجود پافشاری نمایندگان ایران برای اتخاذ تصمیم‌های لازم برای رفع موانع و ارائه برنامه زمانبندی برای رهاسازی آب برای تأمین حقابه، مانند نشست‌های سال‌های گذشته بدون نتیجه پایان یافت. نکته مهم در عدم‌جریان حقابه رود هیرمند، بروز خشکسالی و مشکلات در استان سیستان و بلوچستان است. لذا پیگیری این پرونده که در اولویت دولت سیزدهم قرار داشت، امروز به نتیجه مثبتی رسیده است.
اقدامات دولت سیزدهم در حوزه تأمین حقابه ایران از افغانستان
در همین راستا سیدحسن مرتضوی، معاون سفارت ایران در کابل با عبداللطیف منصور، وزیر انرژی و آب حکومت طالبان دیدار و گفت‌وگو کرد. وزیر انرژی و آب حکومت طالبان در این دیدار با اشاره به بارش‌های اخیر در افغانستان گفت: «امسال با توجه به بارش‌های اخیر حجم مناسبی از آب هم از سد «کجکی» و هم از سیلاب‌های پس از این سد به سمت مرزهای مشترک با ایران جاری شد که با تمهیدات و اقدامات اصلاحی که صورت گرفت، شاهد آن بودیم که در دو مرحله هم در اواخر سال 1402 و هم فروردین و اردیبهشت 1403 حقابه موردتوافق میان تهران و کابل به سمت مرزهای استان سیستان و بلوچستان رهاسازی شد.»
منصور اضافه کرد: «همچنان دریچه‌های بند کمال‌خان باز است و امیدواریم با ادامه بارش‌ها حجم قابل‌توجهی از حقابه جمهوری اسلامی ایران در سال آبی جدید تأمین شود.»
بر اساس توافق میان تهران و کابل در معاهده هیرمند، جمهوری اسلامی ایران سالانه حدود 850 میلیون مترمکعب از آب هیرمند را به‌عنوان حقابه به خود اختصاص داده که در چند سال اخیر به‌دلیل خشکسالی و سال‌های آبی غیرنرمال این موضوع تأمین نشده و مشکلاتی را برای مردم سیستان و بلوچستان به وجود آورده بود.
در همین راستا، طبق گزارش عملکردی که وزارت خارجه نیز ارائه کرد، از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۱۲ میلیون مترمکعب وارد مرزها و خاک ایران شده و جریان آب همچنان ادامه دارد. این اقدام در پی رهاسازی از سد کمال‌خان صورت گرفت. همچنین رهاسازی آب از سد کجکی هم شروع شده است.
تأثیر عدم‌اجرای قرارداد هیرمند بر زندگی مردم سیستان و بلوچستان
مسئله مهم در تأمین حقابه ایران از افغانستان، تأثیر مستقیمی است که این موضوع بر زندگی چندصد هزار شهروند ایرانی ساکن استان سیستان و بلوچستان می‌گذارد. در این رابطه پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری موج تصریح کرد: «در حال حاضر 250 هزار آواره سیستانی در منطقه قلعه حسن‌خان و دولت‌آباد تهران ساکن هستند، چراکه آب نداشتند تا در زمین‌های منطقه خودشان کار کنند. حاکمیت باید درک کند مسئله آب هیرمند، مسئله زندگی 400 تا 500 هزار نفر از مردم استان سیستان و بلوچستان است.»
وی تأکید کرد: «ایران اهرمهای زیادی برای مجبور کردن افغانستان به اجرای تعهداتش در قرارداد سال 1351 هیرمند در اختیار دارد. برای مثال نباید بدون گرفتن تضمین کافی در خصوص حقابه به تاجران افغانی اجازه استفاده از چابهار داده می‌شد. طالبان هم مجبور است قبول کند، زیرا با پاکستان مشکل دارد و لذا تنها راه دسترسی این کشور به آب‌های آزاد همین چابهار است.»
با توجه به این مسائل، دولت‌ها در ایران فارغ از گرایشات و رویکردهای سیاسی که در حوزه مباحث خارجی دارند، باید مقوله حقابه را در زمره اولویت منافع ملی قرار دهند و با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارند، اجازه بهانه‌جویی‌های دولت افغانستان در اجرای قرارداد ۱۳۵۱ را ندهند.
ارسال نظر