مسعود نجابتی در گفت و گو با خبرنگار تجسمی موج در پاسخ به این سوال که برخی معتقدند وقتی از اصطلاح گرافیک که غربی است استفاده می کنید، در واقع با همان اصول و موازین به تولید و قضاوت آثار می پردازید، بنابراین با چنین معیاری، روح شرقی و سنتی آثار گرفته می شود؛  نظر شما در این خصوص چیست؟ گفت: بله من هم تصورم این است که تا حدی این خطر وجود دارد. البته گرافیک یک واژه است که از غرب آمده و مرور تمدن غرب است ولی به هر حال به این معنی نیست که ما در فرهنگ و گذشته خودمان این هنر را نداشتیم؛ بلکه قبل از این که گرافیک در غرب شکل بگیرد، ما یکی از مهم ترین تمدن های دنیا بودیم و کتاب آرایی داشتیم که از مقوله های مهم گرافیک است. ما در فرهنگ خودمان «نشان» داشته ایم و هر قوم و طایفه ای برای خودش نشانی داشت. ما حتی در بعضی از دوره ها طراحی «اعلان» داشتیم. ولی به شکل گرافیک کامل امروزی چیزی است که از دنیای غرب به فرهنگ ما وارد شده و مبانی خودش را دارد و در قضاوت ها هم چه بسا تاثیر داشته باشد.

سنت به معنی پرهیز از تحول نیست

 دبیر علمی سوگواره عکس و پوستر هیات افزود: من در جشنواره اسماءالحسنی هم چندین بار به این قضیه اشاره کرده‌ام، ولی در مجموع می خواهم بگویم که آن نکاتی که ما در سوگواره عکس و پوستر هیات یا جشنواره اسماءالحسنی یا موضوعات مشابه به آن میپردازیم، موضوعاتی نیست که نسبت به این قضیه زاویه داشته باشد. یعنی مثلا فرض کنید ما در ادوار گذشته هم، در هنر اسلامی شاهد یک رشد و تعالی و حتی تحول و تغییر در پدیده ای که به اوج خود و کمال خودش می رسد مانند خط هستیم و می بینیم که خط بعدی اختراع می شد. یعنی ما همین طور با تنوع اقلام خط مواجه هستیم.

این طراح گرافیک، مدیر هنری و خوشنویس معاصر ایرانی ادامه داد: اینطور نیست که سنت به این معنا باشد که مثلا به یک پدیده اکتفا کنند و حاضر نشوند که وارد مرحله بعدی شوند. این نشان می دهد که پیشنیان ما هم به این نکته رسیده بودند که جامعه متناسب با هر دوره و هر نیازی، به یک خط، نقش و فرمی نیاز دارد و برای همین مکاتب مختلف هنری شکل می گیرد. این موضوع می تواند مبنای قضاوت ما باشد در بحث نیازهای مخاطب و توقعش از هنرمند و اثر هنری در هر زمانی که ما به آن خلاقیت می گوییم.

مانند غربی ها به خلاقیت نگاه نمی کنیم

وی تصریح کرد: خلاقیتی که اینجا مد نظر است به معنای خلاقیت مرسوم در هنر غرب نیست که به هر چیز نویی در اثر امتیاز می دهند و حتی مواجه ما با خلاقیت به این مفهموم نیست که ما به هر پدیده نوظهوری که قبل از آن سابقه نداشته نمی توانیم امتیاز بدهیم؛ بلکه ما به پدیده ای می گوییم خلاق که بتواند یک ارتباط سالمی را با مخاطب برقرار کند. این دقیقا چیزی است که در هنر سنتی خودمان هم حضور داشته یعنی مثلا نستعلیق در جای خودش، در جای مورد مصرفش، برای مخاطب خودش مناسب بوده است. درواقع ما هم نگاهمان به بحث خلاقیت در اثر گرافیک امروز همین است، هر چند که ممکن است در بعضی از قضاوت ها آن اتفاقی که گفته شده بیفتد ولی در مجموع سعی ما بیشتر در این قسمت این بوده که در بحث نوآوری واقعا نگاهمان خیلی باز و نگاهمان خیلی بسته نباشد و واقعا جوری نگاه نکنیم که مثلا وقتی یک خطی مانند ثلث در ترکیب قرار بگیرد بگوییم چون این خط قبلا در تمدن اسلامی حضور داشته الان فاقد خلاقیت است ویا مثلا خلاقیت هایی که کاملا از سنت ما جدا می شوند را بخواهیم تردش کنیم.

این هنرمند افزود: ما در بحث رنگ تصمیم گیری آسان تر است، چون موضوع بحث جشن و حزن واندوه مذهبی است و ما با یک دایره رنگی محدودی مواجه هستیم که مثل رشته های دیگر نمی توانیم بازعمل کنیم. اتفاقا کار داورها در بحث رنگ نسبت به بخش های دیگر با توجه به قیاس با فضا های رایج و سنتی و گذشته ما، تقریبا تطبیق پیدا می کند.

نجابتی در ادامه گفت: در بحث ترکیب و لی اوت هم به نظرم می آید که ما در داوری‌ها یک حد وسطی را فرض می کنیم؛ یعنی هم به ترکیبات قرینه و متعادل و متداول هنرهای سنتی یک اعتقادی داریم هم به ترکیبات به هر حال هیجانی و مختص امروز که شاید در بعضی کارها خصوصا برای مخاطب نوجوان لازم باشد. در مجموع می خواهم بگویم که من علی‌رغم این که به این دغدغه و نگرانی کاملا واقفم ولی برای این دوره از جشنواره تقریبا داورهایی که انتخاب شدند از جنسی هستند که خودشان این دغدغه ها را داشتند و تقریبا به این نوع از هنر پرداخته‌اند و به نظرم می‌آید که توانسته‌ایم یک جمع بندی از گذشته و حال انجام بدهیم و به یک تعادلی در داوری برسیم.

بعضی اوقات خیلی احساسی داوری می کنیم

دبیر علمی و عضو هیأت داوران بخش پوسترسوگواره عکس و پوستر هیات افزود: در داوری آثار توجه با این نکته مهم است که لزوما اندازه گیری‌ها با خط کش نیست و نمره ای نیست بلکه به قول علی اکبر صادقی در یکی از داوری ها می گفت اثر عاشورایی واقعا باید دل آدم را قلقلک دهد. یعنی اگر حس کنیم کلیت کار می تواند مانند یک شعر، قصیده، مداحی و روضه اثری در مخاطب بگذارد، همین بعضی وقتها مبنای قضاوت قرار می گیرد. یعنی خیلی وقتها فارغ از هرگونه ملاک های آکادمیک و موجود اندازه گیری شده، ما خودمان را در مواجه با اثر قرار می دهیم و می بینیم که آیا این اثر می‌تواند در مخاطب خودش تاثیری بگذارد و حسی را ایجاد کند؟ یعنی حتی بعضی وقتها انقدر احساسی می شود. حالا با توجه به تمام این مسائل سعی ما بر این بوده که در این کار موفق باشیم.

نجابتی در پاسخ به این سوال خبرنگار موج گرافیک محرم مشخص است و هیئت آرایی و نمادهایی همچون کتل،علم و بیرق نمود خیلی گسترده ای در سطح شهر دارد و المان های خیلی مهمی هستند که دچار تکرار و یا بعضا تحریف در رنگ مثل استفاده از رنگ های فسفری و یا چاپ های افستی روی پارچه هم شده‌اند. سوگواره عکس و پوستر هیات در طی این شش دوره موفق چگونه به این امر پرداخته است؟ گفت: اتفاقا به این موضوع  پرداخته شده و کتیبه که جزو عناصر مورد توجه این سوگواره است. ولی پیرو سوالی که مطرح کردید باید بگویم  تغییر و تحول و نو آوری  بستگی به عناصری دارد که در زمان حاضر به یک شکل جدیدی از این عناصر نرسیده‌ایم و ما هنوز از عناصری مثل خط ثلث یا خط نستعلیق در کتیبه نویسی استفاده می کنیم و ما شاهد یک خط جدیدی هنوز نیستیم و این عناصر هنوز تغییری نکرده واین قضیه به هنرمند برنمی‌گردد بلکه یک تمدن باید این قضیه را شکل دهد تا ما صاحب یک خط جدید مانند خط نستعلیق یا ثلث دردوره معاصر شویم و این خط داخل کار گرافیک بیاید و بتواند نقش خودش را ایفا کند. ما هنوز این مشکل را در بحث نقوش و خط داریم، کاملا درست هم است یعنی ما عناصرمان نهایتا با یک نگاه شخصی در حد تغییر نگرش و ظاهر خوشنویسانه و در حد یکی از مکاتب هنری اندک تغییراتی کرده است. حتی خط معلی هم به این کار نیامد چرا که ترکیبات خاص کتیبه ای نداشت.

ترکیبمان خوب است اما در تجزیه و مفردات مشکل داریم

این هنرمند گرافیست و خوشنویس افزود: ما در این عرصه، در مفردات و در تجزیه مشکل داریم وگرنه در ترکیب اتفاقات خوبی افتاده است و ما شاهد کتیبه هایی هستیم که کاملا امروزی است ولی عناصر تشکیل دهنده آن همچنان عناصری است که از قبل داشته ایم یعنی اگر اتفاقاتی در عرصه های ذکر شده بیفتد آن وقت آنچه که ما انتظارش را داریم شکل می گیرد.