به گزارش خبرگزاری موج به نقل از روابط عمومی جایزه پژوهش سال سینمای ایران، در ابتدای این نشست محمدعلی حسین نژاد با بیان اینکه مفهوم مخاطب با تماشاگر در سینما و دیگر صحنه های هنری متفاوت است، گفت: آنچه تا به امروز بیشتر در صنعت سینما مورد توجه قرار داشته پژوهش و مطالعه روی راه های جذب تماشاگر بوده است. تماشاگران به افرادی گفته می شود که در سالن یا مجمعی حاضر می شوند تا برنامه یا رویدادی که از قبل برایشان تدارک دیده شده را تماشا کنند. در این تعریف بین تماشاگران سینما با تماشاگران برنامه ها و رویدادهای دیگر مثل مسابقات ورزشی و یا کنسرت یا جشن تفاوت چندانی نیست. وی ادامه داد: در گذشته تبلیغات و بازاریابی های رایج  در صنعت سینما بر این بوده تا تماشاگر را برای دیدن فیلم ها ترغیب کنند و او را به سالن سینما بکشانند. 

اما مفهوم مخاطب چیز دیگری است و در دوره اخیر تکامل و تحول زیادی را تجربه کرده است. مخاطب تنها بیننده و تماشاگر منفعل یک رویداد شگرف و شگفت انگیز نیست بلکه به گروه و جمعی اطلاق می شود که در کنار سرگرم شدن با محتوا و متنی که می بینند، یا می شنوند و یا می خوانند ارتباط و تاثیر پذیری و حتی تاثیرگذاری حسی، عاطفی، عقلی و معنایی برقرار می کنند. مطالعات و پژوهش ها در مقوله نوع و چگونگی تاثیرپذیری، تاثیرگذاری و معناسازی بین فیلمها و آثار هنری معمولاً جنبه علمی پیدا می کند و موضوع بررسی های آکادمیک است.

تهیه کننده طعم شیرین خیال خاطرنشان کرد: در سینمای تجاری و صنعتی دنیا بیشتر در تلاش هستند تا با مطالعه بر روی روش های مختلف و موثرتر تماشاگران بیشتری را جذب کنند و بازده اقتصادی هرچه بیشتری برای سرمایه گذاری خود پیدا کنند. زمانی که پژوهش های سینمایی را مرور می کنیم متوجه می شویم که برخی از آنها از سوی دست اندرکاران و کمپانی های فیلمسازی سفارش و پشتیبانی می شوند. نتیجه ای که از این گونه مطالعات انتظار دارند این است که نه فقط راه های ترغیب تماشاگران را به دیدن فیلم بشناسند بلکه دیدن فیلم تا چه حد مورد پسند و خوش آمد بیندگان فیلم بوده یا نبوده را نیز پیدا کنند. 

حق و انتظار مخاطبان سینمای ایران که مورد غفلت واقع شده

حسین نژاد ادامه داد: مطالعات رایج مربوط به جذب و جلب تماشاگران در مواردی قبل از شروع به ساخت فیلم انجام می شود تا گرایش ها و علایق و سلایق آنها را در طراحی و ساخت فیلم در نظر بگیرند. در جریان نمایش فیلم ها نیز مطالعات و بررسی هایی انجام می شود تا عوامل جذب و خوش آمد بینندگان فیلم ها و یا عوامل عدم جذب را دریابند و در تولیدات بعدی لحاظ نمایند. در مواقعی هم قبل از اکران عمومی فیلمی آن را برای منتخبی از تماشاگران به نمایش می گذارند و با توجه به واکنش های منفی یا مثبتی که مشاهده می کنند برخی سکانس ها را تغییر داده و اصلاح می کنند زیرا می خواهند به هر ترتیبی تماشاگران بیشتری را وارد سینما کنند.

وی با بیان اینکه بخشی دیگری از پژوهش ها از جنبه های آکادمیک بیشتری برخوردار است، افزود: در این نوع پژوهش ها هدف جذب تماشاگر و کشاندن آنها به سالن سینما نیست؛ بلکه بیشتر به نوع و میزان تاثیرهای دیدن فیلم در ابعاد مختلف بر تماشاگر توجه می کنند.

تهیه کننده طهران- تهران در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه شمار مخاطبان بالقوه فیلم و سینما در ایران کم نیست و نسبت به خیلی از کشورهای دیگر بالاتر است گفت: اگر سینمای ایران نمی تواند با شمار بیشتری از مخاطبان بالقوه خود در داخل و خارج از کشور ارتباط برقرار کند، نشانه این است که در پاسخگویی به حقوق و انتظارات اولیه امروز مخاطبان بالقوه خود متناسب با شرایط جدید و تحولات اخیر دنیا غفلت کرده است. 

حسین نژاد ادامه داد: حقوق پایه و انتظارات اولیه مخاطبان سینمای ایران مانند مردم و مخاطبان دیگر کشورهای دارای صنعت سینما را می شود در سه مورد خلاصه کرد؛ شاید مهمترین آنها در دسترس بودن راحت و مطلوب و قانونی تولیدات و آثار سینمایی ایران برای مخاطبان داخل و خارج است که چه در ارتباط با سالن های مجهز و کافی در سطح کشور و چه به وجود آوردن امکان استفاده از پلت فرم ها و تکنولوژی های جدید و رایج دسترسی به محتوا. اما در این زمینه در دنیا دچار عقب ماندگی و غفلت بوده ایم تا جایی که اکثریت قابل توجهی از مخاطبان بالقوه همین تولیدات کنونی سینمای ایران هم  دسترسی راحت و درستی به آنها ندارند. دومین حق و انتظار مخاطبان سینمای ایران که مورد غفلت واقع شده لزوم تنوع مضامین و قالب های فورمی و تکنیکی لازم در تولید آثار با وجود سطوح و گروه های متنوع و متفاوت مخاطب جهت انتخاب است.

حسین نژاد اضافه کرد که حق و انتظار دیگری که در خیلی کشورهای دارای صنعت سینما اکنون رایج و سازمان یافته شده و روز به روز بیشتر به آن بها داده می شود نقش آفرینی مخاطب در شکل دهی به تحولات کمی و کیفی سینما، و استقبال و جلب مشارکت آنها در ایجاد جریان های تازه در مجموعة زنجیرة ارزش این صنعت از خلق محتوا تا عرضه و نمایش آن است. 

وی یادآور شد: باید به بخش مهمی از حقوق پایه و انتظارات اصولی مخاطبین سینمای ایران پاسخ داده شود و این امر در درجة اول از وظایف دست اندرکاران و فعالان سینماست؛ و اگر همتی از سوی آنها بود دولت نیز باید حمایت کند. سینمای ایران مخاطبان زیادی حتی در خارج از ایران دارد. شناخت مخاطب، دسترسی مخاطب، و رشد و توسعة سینما بر پایة مشارکت مخاطب از موضوعات مهمی است که باید به آنها پرداخته شود.

روی گردانی شگفت انگیز مخاطب از سینما رفتن  

در ادامه این نشست اکبر نبوی با بیان اینکه هنوز به تعریف مشترکی از سینما نرسیده ایم ، گفت: زمانی که واژه سینما را می شنویم گروهی ابتدا وجه آرتیستیک آن به ذهنشان می رسد، گروهی بخش تجاری و برخی هم از زاویه رسانه به آن می نگرنند.

وی ادامه داد: افرادی که سینما را یک نهاد اجتماعی می دانند معتقدند که این  نهاد جزء ارکان پیشرفت هر جامعه ای قلمداد می شود و هیچ جامعه ای را بدون سینما نمی توان تصور کرد.

این کارشناس فرهنگی همچنین خاطرنشان کرد: ضلع دیگری که در حقوق مخاطبان با آن روبرو هستیم حق است که جزو موارد به شدت مجادله آمیز در هر جامعه ای است و بر اساس نوع مواجهه با معارف دینی حق در سه حوزه متجلی می شود. حق انسان نسبت به خود، حق انسان به جامعه و حق انسان به خالق. حق مخاطبان سینما که محل مجادله و گرانیگاه سینمای ایران در همین جا خود را نشان می دهد.

وی ادامه داد: باید توجه داشته باشیم که اگر سینما را درست تعریف نکنیم و حقوق مخاطب رعایت نشود، بسیاری از ابعاد سینما را رعایت نکرده ایم. اگر درباره حقوق مخاطب صحبت می کنیم و نسبت آن را با سینما می سنجیم باید متوجه باشیم که سینما را در ساحت رسانه تعریف می¬ کنیم.

نبوی همچنین گفت: سینمای ایران در طی سال های گذشته در حوزه مدیریت دولتی و خصوصی بیش از آنکه به شکل موازی به حقوق و تکالیف توجه کرده باشند، بیشتر به حقوق خودشان پافشاری کردند و آسیب های آن متوجه مخاطب شده است.

وی یادآور شد: اگر مجموعه گفتارهای اصناف سینمایی (فیلمنامه، تهیه کننده و کارگردان) را در 30 سال گذشته مطالعه کنیم متوجه می شویم که همه آنها بر حقوق خودشان تاکید می کنند و حال سوال این است که پس تکالیف آنها چیست؟ اگر سینمای ایران در مواجه با مخاطب دچار مشکلاتی است دلیلش این است که نسبت به موضوع حق دچار سوء تفاهم شده ایم.

نبودی خاطرنشان کرد: امروز ما با سینمایی مواجه هستیم که رشد آن کاریکاتوری و تولیدات هم افزایش داشته اما در این میان آسیب ها متوجه مخاطبان است.

وی یادآور شد: در سال 75 با جمعیت 60 میلیونی نزدیک به 53 میلیون بلیت سینما پاره شد، در سال 81 تعداد بلیت ها به 17 میلیون و در سال 83 این عدد به 13 میلیون رسید و امروز که جمعیت ایران از مرز 80 میلیون عبور کرده است تا رسیدن به تعداد بلیت پاره شده در سال 75 فاصله زیادی دارد، یعنی مخاطب به شکل شگفت انگیزی نسبت به سینما رفتن روی گردان شده است.

نبوی ادامه داد: در چنین شرایطی ابتدا مردم ضرر کردند و با نرفتن مخاطب به سینما بخش دولتی و خصوصی نیز متحمل ضررهایی شده اند.

وی با بیان اینکه بخش عمده ای از بودجه تولیدات سینما از منابع عمومی تامین می شود و به همین دلیل مردم دارای حق می باشند، گفت: یکی از مهمترین حقوقی که در سینمای ایران نادیده گرفته شده تنوع ژانر است. در مجموع سه حق برای مخاطبین وجود دارد. ابتدا اینکه فیلم ها باید ارزش افزوده اقتصادی داشته باشند؛ یعنی در نمایش عمومی پول مردم بازگردانده شود و دیگر اینکه فیلم ها ارزش افزوده فرهنگی هنری داشته باشند؛ یعنی فیلمی ساخته شود و از منابع عمومی هم استفاده کند و مردم استقبال نکنند اما به دلیل اینکه فیلم دارای ارزش های هنری است به سرمایه های هنری کشور اضافه می شود و در طول زمان ارزش افزوده اقتصادی نیز خواهد داشت.  به عنوان مثال، شاهنامه فردوسی هزار سال از سرودن آن می گذرد در طی هزار سال ارزش افزوده اقتصادی و هم ارزش افزوده فرهنگی و هنری دارد و همچنین دیوان حافظ که ارزش افزوده آن قابل گفتن نیست. دیگر اینکه فیلم باید به فربهی اخلاق جامعه کمک کند. در این سه حوزه فیلم هایی که تولید می شوند به حقوق مردم تجاوز می کنند . 

وی با  بیان اینکه با پراکندگی جغرافیایی سالن نیز روبرو نیستینم، توضیح داد: تا قبل از ساختن پردیس ها در تهران پراکندگی جغرافیایی سالن های سینمایی تقریبا مشابه الگوهای توسعه شهری دهه 40 تهران بود. از سوی دیگر بسیاری از افراد جامعه مانند کارگران و معلمان خود را در سینمای امروز ایران نمی بینند. درحالیکه این طبقات  در سینما دارای حق هستند زیرا مجموع این ها ملت ایران را تشکیل می دهند. بالای 95 درصد از حقوق ملت ایران در ارتباط  با ترجمه زندگی و وضعیتشان بر پرده سینما حقشان نادیده گرفته شده است.

این استاد دانشگاه همچنین گفت: زمانی که به زندگی های فردی و جمعی  نگاه می کنیم پر از مشکلات است. اما پر از حماسه های مبارزه برای برطرف کردن مشکلات نیز هست . یعنی زندگی بدون حماسه مبارزه وجود ندارد. حتی انسان بدوی هم برای غلبه بر مشکلات حماسه مبارزه را داشته است. متاسفانه چند سال است در سینمای ایران اکثر آثارمان که اجتماعی هستند زندگی را تراژیک روایت می کنند. روایت تراژیک زندگی به سینما و مخاطبان سینما ضربه می زند و موجب می شود تا مردم به سینما نروند.

نبوی ادامه داد: امروز ژانر کمدی نداریم و با این کار در واقع به حقوق مخاطب تعدی می کنیم. فیلم باید بخشی از بهداشت روان را متکفل شود و مدیریت بخش دولتی و خصوصی باید در این مورد دغدغه داشته باشند. متاسفانه یکی از عادات فرهنگی همه ما در حوزه دولتی و خصوصی و اصناف این است که پیرو می خواهیم.

در این نشست احمد ضابطی جهرمی دبیر دومین جایزه پژوهش سال سینمای ایران، ابراهیم غلامپور مدیر اجرایی جایزه پژوهش سال، خسرو دهقان عضو شورای سیاستگذاری جایزه  ، دانشجویان و اساتید دانشکده سینما تاتر نیز حضور داشتند.