سید رضا صائمی-سرویس فرهنگی خبرگزاری؛ با دمیدن شیپور جنگ بر علیه ایران از سوی آمریکا که البته بیشتر به جنگ و جدال رسانه ای نزدیک است، شبکه هیسپان تی وی نیز با نمایش مستند هایی درباره جنایات جنگی آمریکا، در واقع دست به نوعی پاتک رسانه ای زده است. ردپای این مدعا را می توان درخوانش چند ماه اخیر برنامه های این شبکه جست و جو کرد و تعداد مستندهایی که در ارتباط با این موضوع به روی آنتن رفته است. یکی از تاثیرگذارترین آنها مستند «بمباران فراموش شده» که تماشای آن شاید کمک کند تا جنایات جنگی آمریکا فراموش نشود.

این مستند که لحن و ساختاری افشاگرانه دارد در سالگرد بمباران اتمی معروف هیروشیما به این موضوع پرداخته و تلاش کرده تا لایه های پنهان و ناگفته ها یا واقعیت های کمتر گفته شده درباره این فاجعه انسانی را بازنمایی و رمزگشایی کند. البته این مستند فراتر از موضوع مشخص بمباران هیروشیما به طور کلی به این مسئله می پردازد که چه مقدار سلاح هسته ای در دنیا وجود دارد و از این حیث سویه اطلاع رسان خود را تقویت می کند.

نکته مهمی که در این رمزگشایی تاریخی وجود دارد افشاگری درباره نیت ها و اهداف پشت پرده این بمباران است. به این معنا که دانشمندانی که در آن پروژه شرکت کرده بودند اطلاع نداشتند که آن بمب ها قرار بوده بر روی ژاپن مورد آزمایش قرار گیرد، لذا برخی از آنها تصمیم گرفتند تا علیه طرح مذکور تظاهراتی را ترتیب دهند، ولی هیچگاه اجازه این کار به آنها داده نشد. در واقع در این روایت می توان انسداد و انقیاد دانش توسط قدرت و سیاست های جنگ طلبانه را در شمایل مصداقی آن درک و تحلیل کرد. چنانکه می بینیم کارگردان به موزه ای در ژاپن می رود که در آنجا تصاویر مربوط به بمباران هیروشیما به معرض نمایش گذاشته شده است. هنگامی که وی به موزه ای مشابه در آمریکا می رود، در کمال تعجب در می یابد که کل سناریو به گونه ای نشان داده می شود که بیننده، به ویژه کودکان، هیچ گونه تاثیر منفی از سلاح های هسته ای نمی گیرند!

در واقع در اینجا شاهد نوعی تحریف تاریخ هستیم تا تصویر منفی و سیاهی از آمریکا در اذهان نسل جدید این سرزمین شکل نگیرد و اعتماد به نفس تاریخی آنها کاهش نیابد. جالب اینکه همین تجربه موجب می شود تا مستندساز تصمیم می گیرد تا نتایج مخرب مواد زاید هسته ای را در مستند خود نشان دهد و افشا می کند که درصد رادیو اکتیویته مکان هایی که در آنها مواد هسته ای نگهداری و تولید می شود ۱۳ برابر بیشتر از حالت عادی است. حتی دولت آمریکا نیز قبول می کند که تا به حال ۵۳ نفر از افرادی که با این مواد سر و کار داشته اند به دلیل سرطان ناشی از اشعه های رادیو اکتیو مرده اند.

در واقع مستند بیش از آنکه درباره خود واقعه باشد به تاثیرات و پیامدهای یک فاجعه انسانی و تاریخی می پردازد و این خود می تواند شیوه از معلول به علت رفتن را در ذهن متبادر کند که از حیث تاثیرگذاری سینمایی، از قدرت بالایی برخوردار است. نکته طنز قصه اینجاست که کارگردان تلاش می کند تا با برخی از مقامات آمریکایی در این باره گفت و گو کند که آنها از این کار امتناع می کنند. انکار یا گریز و فرار از پاسخگویی البته خود دلیلی است برنقطه ضعف بزرگ و نقطه سیاهی در کارنامه تاریخی دولتمردان آمریکایی که مدام از زیر بار مسئولیت و پاسخگویی آن در می روند.

مستندهای زیادی درباره بمباران اتمی هیروشیما ساخته شد که نشان می دهد هنوز هم تاثیرات مخرب آن در تولد کودکان ژاپنی قابل ردیابی است. فارغ از این وجوه تاریخی، مستند «بمباران فراموش شده» هولناکی استفاده از سلاح های هسته ای را برجسته می کند و اگرچه موضوع و محور آن درباره جنگ است اما می توان آن را یک مستند ضد جنگ دانست. از این رو «بمباران فراموش شده» یک مستند انتقادی است که نتایج زیانبار حمله اتمی آمریکا به ژاپن را مورد خوانش قرار می دهد و تهدیدات ناشی از سلاح های هسته ای را به تصویر می کشد.

به دلیل همین مبنای تاریخی یعنی رجوع به بمباران هیروشیما، طرح مباحث انسانی و اخلاقی مستند درباره استفاده از سلاح هسته ای از منطق و قدرت اثربخشی بر مخاطب برخوردار شده و نوعی کاتارسیس در تماشاگر ایجاد می کند. ضمن اینکه به واسطه پرداختن به سیاست وارونه نمایی از سوی دولتمردان آمریکایی، سیاست های جنگی این کشور را نیز به نقد و چالش می کشد. این مستند هم واجد سندیت تاریخی است هم تحلیلی انسان شناسانه و اخلاقی از سوژه.