یحیی یثربی استاد تمام بازنشسته در رشته فلسفه و کلام اسلامی در دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر در حوزه نقد فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی، در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری موج در پاسخ به این سوال که علت فاصله جامعه ما با یک جامعه مطلوب علوی در چیست گفت: یک مشکل این است که به بهانه حرمت و تقدیس ما در مورد چیزهای مقدسی همچون قرآن و یا شخصیت پیامبر (ص) و امامان (ع) به خودمان اجازه تحقیق نمی دهیم. البته این مشکل اصلی نیست بلکه از آن مهمتر این است که به طور کلی در جامعه ما هنوز نقد و تحقیق کار زشتی  است و در واقع ما علاقه ای به تحقیق نداریم. 

نویسنده کتاب «عرفان عملی در اسلام» افزود: به جز در حیطه علوم تجربی که به تبعیت از غرب کارهای تحقیقاتی انجام می دهیم، در سایر حوزه ها و در مورد مسائل داخلی خودمان به فکر تحقیق نیستیم. به عنوان مثال در مورد کرونا، مراکز علمی ما به خودشان اجازه می دهند که وارد تحقیق شوند و  ببینند که آیا امکان تولید واکسن و داروی آن وجود دارد یا خیر. اما راجع به طب سنتی که نامش را هم طب اسلامی گذاشته اند یا راجع به دعانویسی، رمالی و فالگیری که در جامعه رواج زیادی هم دارند حاضر نیستیم تحقیق کنیم و نظر بدهیم.

مقدس کردن غیر مقدس ها مشکل ساز شده

این استاد دانشگاه پیشکسوت در ادامه اظهار داشت: ما نه تنها در مسائل مقدس به تحقیق نمی پردازیم بلکه در دوران جدید با مقدس کردن غیر مقدس ها این مشکل را به صورت مضاعف داریم که خیلی جای تاسف دارد. مثلا در حالی که علمای بزرگ مسلمان و بویژه شیعیان، فلسفه و عرفان را اصلا قبول ندارند، اگرچه در میان اهل سنت برخی از عالمان صوفی هستند، اما امروز حتی به عرفان و فلسفه قدیم خودمان هم  نمی توانیم بگوییم بالای چشمت ابروست!

نویسنده کتاب هایی همچون «فلسفه خرافات» و «ناگفته‌ها از قرآن کریم» با بیان اینکه در چنین شرایطی نباید انتظار داشته باشیم که تحقیق صورت بگیرد، ادامه داد: می دانم که ممکن است این نقد باعث واکنش هایی شود اما مثلا اکثر منبری های ما ضعیف هستند و مداحی ها هم مساله دارند، اما جرات نداریم که در این زمینه تحقیق کنیم. در رشته های علوم انسانی دانشگاهی هم از نظر تحقیق و پژوهش شاهد هرج و مرج هستیم. البته همانطور که پیشتر اشاره کردم در علوم تجربی با توجه به الگوبرداری از روش غربی ها تا حدی تحقیق صورت می گیرد اما در علوم انسانی و بویژه علومی که بومی و متعلق به خود ما است، آشفته بازاری حاکم است. 

این پژوهشگر حوزه نقد فلسفه و عرفان اسلامی افزود: مدام از این صحبت می کنیم که علوم اجتماعی غربی مناسب نیست اما تا امروز به عنوان نمونه دو مساله اجتماعی از خودمان مطرح نکرده ایم. ما در خودرو سازی، صنایع هوایی و تسلیحات نظامی روش های غربی را پذیرفته ایم اما وقتی به پزشکی می رسیم اختلافات شروع می شود و عده ای ادعا می کنند که پزشکی غرب به درد ما نمی خورد و بر طب اسلامی صحه می گذارند. وقتی به فلسفه می رسیم، دم از فلسفه اسلامی می زنیم در حالی که بیشتر مبانی و مفاهیمش مربوط به دو هزار پانصد سال پیش و ارسطو است؛ دست کم، بن مایه ها و معرفت شناسی آن متعلق به ارسطو و افلاطون و منطقش ارسطویی است. هنوز هم در فلسفه ما، عنصر، آب، آتش، خاک و باد است! و در فلسفه امروز دیگر هیچ چیزی را با «جنس و فصل» تعریف نمی کنند. یا جسم را در هیچ جا به «هیولا و صورت» تجزیه نمی کنند و این اصطلاحات قدیمی است. 

نویسنده کتاب «تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی» با ناراحتی بیان داشت: کسی هم از این حرف ها بزند با او به شکل بدی برخورد می کنند و او را بی فرهنگ و بی ادب و حرمت شکن نسبت به ابن سینا می نامند. یک نفر می گفت فیزیک نیوتن نتیجه این بود که نیوتن متوجه نشد که ارسطو چه می گفته است؛ حال شما بگویید که با چنین فردی چه می توان کرد؟ لابد کیهان شناسی جدید هم نتیجه این است که مردم حرف های بطلمیوس را متوجه نمی شوند!

نمی شود انتظار داشت که راجع به قرآن تحقیق شود!

استاد یثربی ادامه داد: منظور من از بیان این مثال ها این بود که در این مسائلی که هیچ ربطی به قرآن و یا مذهب ندارند با مشکل مواجهیم؛ آن وقت نمی شود انتظار داشت که راجع به قرآن تحقیق شود. اگر هم تحقیقی انجام دهیم در نهایت مطالبی سطحی بیان می کنیم. به عنوان مثال اینکه می گویند پیامبر (ص) مطالب قرآن را در خواب دیده و آورده، در حالی که نه پیامبر چنین نکته ای گفته و نه در قرآن به آن اشاره شده است؛ بنابراین این به یک افسانه می ماند نه تحقیق. 

این مدرس دانشگاه و پژوهشگر اظهار داشت: کسی که با دلیل قرآن را رد کند منطقی تر است تا اینکه اینگونه توجیه کنند که قرآن نتیجه خواب بوده است؛ ولی ما می بینیم که این آشفتگی وجود دارد. طرح شدن عباراتی همچون «جهل مقدس» یا «رعایت اخلاق در فقه» از نداشتن شناخت نسبت به مسیری که غرب طی کرده است نشات می گیرد و تنها یک تقلید ناشیانه است. در حالی که در مسیحیت، جهل مقدس است ولی در هیچ جای متون اسلامی ما جهل تقدیس نشده است پس همه اینها نتیجه عدم تحقیق است.

نویسنده «تفسیر روز (دوره‌ای هفت جلدی تفسیر عقلی کاربردی قرآن کریم)» ادامه داد: در کشورهای اروپایی و حتی در کشورهای عربی ده  ها شبهه، ایراد، نقد و مساله جدید به مسائل دینی وارد کرده اند و ما متاسفانه در جامعه خود حاضر نیستیم یک قدم به پیش گذاشته و تحقیق کنیم. ما در طول دو قرن اخیر که عصر تحقیق و نظریه پردازی بوده چه حرف جدیدی زده ایم؟ 

فلسفه خوانی به مرور نظرات خلاصه می شود

وی در پاسخ به این سوال که آیا این مشکل ریشه در ضعف روش تدریس و آموزشمان دارد گفت: یکی از چیزهایی که در جامعه ما قرون وسطایی و عقب مانده است، مساله آموزش و پرورش است. آموزگاری در کشور ما هزارن مشکل دارد. وضع آموزگاران و جایگاه مدارس ما را با کشورهایی همچون انگلیس و آلمان مقایسه کنید تا متوجه تفاوت ها بشوید.

یثربی تاکید کرد: ما به فرزندان خود تفکر کردن یاد نمی دهیم و این مشکل تنها به مدارس محدود نمی شود بلکه حتی در همین گروه فلسفه دانشگاه که من سابقه سی و پنج سال تدریس در آن را دارم هم حتی اندکی تفکر به دانشجویان یاد نمی دادیم، بلکه مدام بر نقل قول ها تکیه می کردیم و فلسفه خوانی آنها به همین مرور نظرات خلاصه می شد. بارها می گفتیم «دکارت گفت شک کنید» حالا شما از هر استادی بپرسید که آیا خودت هرگز مزه شک را چشیده ای یا یادت می آید که در یک دانشجویی ایجاد شک کرده باشی؟ پاسخ منفی است در حالی که هزاران بار این مطلب را تدریس کرده ایم و حقوق و حق التدریسمان را هم گرفته ایم. کانت را صدها بار در کشور ما تدریس می کنند اما آیا کسی هست که کانت را جدی بگیرد؟ نه اینکه فقط او را جدی قبول کند بلکه حتی کسی که او را جدی کنار بگذارد هم نداریم!

مسائل دینی‌مان را جدی نگرفته ایم

این استاد دانشگاه افزود: در مورد متون مذهبی مان هم همینگونه است. به عنوان مثال بسیاری از بزرگان معتقدند که قسمتی از کتاب بحار الانوار علامه مجلسی ضعیف است اما معلوم نیست که کی می خواهیم با تحقیق دقیق بخش های ضعیف و قوی آن را از هم جدا کنیم؟ در حالی که همین کتاب از منابع اصلی ماست. یا ما درباره معجزه اصلا کار تحقیقی درستی انجام نداده ایم اما دوست داریم به هر کسی صدها نوع معجزه نسبت دهیم.

نویسنده کتاب «ماجرای غم‌انگیز روشنفکری در ایران» ادامه داد: یا اینکه حتی باسوادان جامعه ما جبرگرا هستند اما از نظر کتاب ها و متون علمیمان جبر را نمی پذیریم. ولی این مساله را از منظر تحقیق نگاه نکرده ایم و آن را جدی نگرفته ایم در حالی که غرب دموکراسی را جدی گرفته و الان هم نگران این است که با پوپولیست و راست گرایی افراطی این دموکراسی به خطر بیفتد. 

یحی یثربی در پایان اظهار داشت: ولی ما کدام مسئله دینی مان را جدی گرفته ایم؟ آن را به دست مردم سپرده ایم تا هر طور که دوست دارند آنرا ببرند و بدوزند! در حالیکه اصولا در نظام اسلامی عقلانیت اساس رد و قبول است اما کجا ذره ای روش تفکر درست را به مردم یاد داده ایم در حالیکه چنین مسائلی باید توسط اساتید مراکز علمی کار شود و توسط هنرمندان، به دست مردم برسد.