به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری موج، حامد سلیمان زاده ، مدرس، منتقد و پژوهشگر سینمای ایران است که نه تنها در جشنواره های متعدد بین المللی به عنوان داور و مدرس کارگاه های آموزشی حضور داشته، بلکه یک دوره هم به عنوان مدیر بخش بین الملل جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان اصفهان فعالیت کرده و در دوره های دیگر هم در بخش ستادی و اجرایی این جشنواره حضور فعال داشته است. او در سال جاری هم در چند جشنواره بین المللی به عنوان داور حضور یافته است. بر همین اساس و در فاصله بین برگزاری جشنواره کودک که چندی پیش پایان یافت و سایر جشنواره های مهم کشور از جمله سینماحقیقت و جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران و فیلم فجر با وی در مورد نحوه برگزاری جشنواره های مطرح فیلم در سایر کشورهای جهان و حتی نحوه حضور یک هنرمند به عنوان داور در جشنواره های خارجی به گفتگویی تطبیقی و تفصیلی نشستیم که در ادامه مشروح آن را می خوانید.

جشنواره های بزرگ دنیا در یک سال گذشته چگونه برگزار شدند؟

شما به عنوان یک مدرس و پژوهشگر سینما و کسی که تجربه کارهای اجرائی در جشنواره بین المللی کودک و همینطور داوری در جشنواره های مختلف بین المللی داشته، در مورد برگزاری جشنواره های هنری و سینمایی در وضعیت کرونایی این روزهای جهان چه نظری دارید؟

همیشه جشنواره های سینمایی در دنیا رده بندی دارند و در دسته کودک و نوجوان هم طبعاً رده بندی خاص خودشان را دارند. بر همین اساس و به عنوان مثال، « جشنواره فیلم جیفونی » ایتالیا را در رده اول جشنواره های فیلم کودک و نوجوان جهان قرار می دهند که هم بسیار با سابقه است و هم بنا به نظر بسیاری از منتقدین، معتبرترین جشنواره کودک و نوجوان جهان است که رده بندی های سنی مختلف، از ۳ سال گرفته تا ۱۸ سال را پوشش می دهد.

همانطور که اطلاعاتش در رسانه های مختلف اعلام شده،  می بینیم که  امسال و بنا به وضعیت شیوع کرونا، این جشنواره در چهار مرحله و کنترل شده، به صورت فیزیکی برنامه ریزی شد و سه مرحله آن هم تاکنون برگزار شده است. مرحله چهارم آن هم در پایان آذر و نیمه ابتدایی دی ماه (ماه دسامبر ۲۰۲۰ میلادی) برگزار خواهد شد. اما بنابر اوضاع پیش آمده، کنترل جدی اعمال کردند و خیلی از سینماهای محل نمایش فیلم ها در فضای باز و یا چادرهای خیلی بزرگ قرار داشت. سالن تروفو هم که سالن پوشیده آنجاست، محدودیت ورود دارد.

در واقع اکران ها به شکل فیزیکی برگزار شد و به هیج وجه زیر بار اکران و برگزاری آنلاین جشنواره نرفتند. جشنواره جیفونی بازار هم ندارد و امسال یکی از کارهایی که کردند این بود که مهمانان خارجی را حذف کرده و تنها کودکان و نوجوانان و فعالان سینمای کودک ایتالیا در محل جشنواره حاضر بودند. حضور مهمانان خارجی در حد دو یا سه ستاره مطرح یا به همان تعبیر همگانی «سلبریتی»  و به صورت خیلی کنترل شده بود. مهمانان ورکشاپی هم، به شکل وبیناری و مجازی در آن حضور یافتند.

« جشنواره سینه کید » هم از همین الگو استفاده کرد که در آمستردام برگزار شد. اکران های آن هم محدود و البته به شکل فیزیکی بود؛ اما بازارها و بخش های تولید مشترکش به صورت مجازی برگزار شد. در جشنواره های دیگر مثل «المپیای یونان» هم اکران ها فیزیکی است اما مهمان خارجی ندارند. جشنواره های دیگر هم به ویژه آنهایی که از ابتدای سال ۲۰۲۱ میلادی شروع می شوند عموماً تا امکان تزریق واکسن کرونا، فیزیکی ولی با اعمال محدودیت هایی برگزار خواهند شد.

این اتفاق گسترده ای است که در زمینه جشنواره های فیلم افتاده، ولی به نظر من چون در جشنواره های کودک و نوجوان، کودکان جامعه مخاطبان اصلی ما هستند و اگر از نزدیک جشنواره های خارجی را ببینید، متوجه می شوید که بعضاً به دلیل تجمع بچه ها و ایجاد فضاهایی در کنار بخش اصلی جشنواره ها  برای ابراز خلاقیت شان در گونه های مختلف هنری، فضای street fest یا همان برگزاری رویدادهای خیابانی آنها خیلی مهمتر از اکران فیلم ها است، آن بخش ها که حذف شد این جشنواره ها دیگر رونق همیشگی را نداشتند و به شدت ضربه خوردند؛ اما با توجه به خبرهای خوبی که این روزها در اروپا و امریکا راجع به واکسن کرونا می شنویم، همه آنها تقریباً امیدوارند که از ماه مارس ۲۰۲۱ میلادی، فرآیند عادی سازی را شروع کنند.

لطفا به جشنواره هایی که در سال جاری با آنها همکاری کرده اید هم اشاره بفرمائید تا مخاطب در جریان بیشتری قرار بگیرد.

 من امسال با جشنواره های مختلفی همکاری کرده ام که مهمترین آنها، «جشنواره بین المللی اشلینگِل» آلمان بود که به عنوان داور فدراسیون بین المللی منتقدان سینمای جهان (فیپرِشی) و به شکل مجازی حضور داشتم. اکران این جشنواره هم به صورت فیزیکی بود اما داوران، آثار را به صورت آنلاین می دیدند و قضاوت می کردند. در جشنواره های دیگری همچون «جشنواره ریوِر» ایتالیا، «جشنواره کولیبری» بولیوی و « جشنواره جیپور » هند و ...به عنوان داور حاضر بودم.

 جشنواره ریوِر ایتالیا بخش های مختلفی داشت مانند بخش جوانان و فیلم های دانشجویی. در آن جشنواره هم نمایش فیلم ها برای داوران به صورت آنلاین بود اما اکرانش برای مخاطبان کشور ایتالیا فیزیکی بود. در جشنواره کولیبری بولیوی هم در بخش انیمیشن داور بودم که اکران برای مردم به صورت فیزیکی بود ولی داوری ها آنلاین بود. در جشنواره جیپور هند هم به عنوان داور حضور دارم که مراحل داوری آن به صورت آنلاین برگزار می شود اما در مورد اینکه خود جشنواره که در ژانویه  ۲۰۲۱ میلادی برگزار می شود، هنوز اعلام نشده که به صورت حضوری و فیزیکی است یا آنلاین و مجازی.

در خیلی از جشنواره های بین المللی دیگر هم به صورت وبینار مباحثی را مطرح کردم.

بودجه بخش بین الملل جشنواره کودک امسال در حد معجزه بود

شباهت ها و تفاوت نگاه ها و روشهای این جشنواره ها با یکدیگر و همینطور با آنچه که در ایران جاری است در چیست؟ موضوع، مخاطب، مقررات شرکت، رتبه بندی و امکانات کشورها و یا ....؟

با توجه به شرایط کرونا، خیلی از مقررات به روز شد و خیلی از کشورهایی که بستر اینترنتی خیلی خوبی داشتند، توانستند بخش بین المللی شان را موفق تر هدایت کنند؛ از جمله ایتالیا و هلند که خیلی وقت است که بخش هایی را به صورت مجازی برگزار می کنند و با تکیه به همان تجربه، مثلا سینه کید بخش تولید مشترک (Coproduction) یا بخش کتابخانه ویدئوئی اش را به صورت آنلاین برگزار کرد و این یک امتیاز خوب بود.

به نظر من، آن چیزی هم که ما در ایران و در قالب سی و سومین دوره جشنواره بین المللی فیلم کودکان و نوجوانان تجربه کردیم، خوب بود. خیلی از فیلم های ایرانی در سینمای فرهنگ و به شکلی خیلی محدود و با حضور برخی از عوامل و مطابق با پروتکل های وزارت بهداشت، اکران فیزیکی شد. اما در بخش رقابتی بین الملل ما لینک فیلم ها را صرفاً در اختیار داوران قرار دادیم و پس از دیدن فیلم ها و اعلام نظرات آنها، نتایج در بخش رقابتی اعلام شد. ما امکان اکران فیلم های بخش رقابتی بین الملل را نداشتیم چرا که بستر لازم وجود ندارد و ما از قوانین کپی رایت پیروی نمی کنیم؛ پس صاحبان فیلم این ترس و هراس را داشتند که حتی با واتِرمارک فیلم هایشان به سرقت برود و ما هم به این تصمیم رسیدیم و درست هم بود.

امسال ما با کاهش شدید هزینه های بخش بین الملل روبرو بودیم که وقتی نتایج شفاف سازی سازمان سینمایی اعلام  و هزینه های جشنواره منتشر شود، حتماً می بینید که بودجه ما در بخش بین الملل شبیه به یک معجزه است.

از سویی دیگر، خیلی از جشنواره ها به موضوع کرونا توجه کردند و بخش ویژه ای برایش گذاشتند که جشنواره ما هم این کار را کرد و همکاری خوبی هم با کشور آلمان و صربستان در این موضوع داشتیم. بر همین اساس بخش ویژه ای برای فیلم های کرونایی داشتیم که اکران آنلاین هم شد و رونقی برای بخش اکرانهای آنلاین جشنواره ما ایجاد کرد. خیلی از مخاطبان اقدام به خرید اشتراک کردند و مخصوصاً در همین بخش ویژه فیلم های کرونایی و منتخب آثار « جشنواره لبخند هند » توانستند فیلم ها را ببینند. کشورهایی مثل فرانسه، هلند، بلژیک، کرواسی و ... در بخش کرونا -روایت فیلم داشتند و این اتفاق بسیار خوبی برای ما بود.

از منظر فراخوان، امسال مقررات شرکت در خیلی از جشنواره ها تغییر کرد و مثلاً ما فیلم های تولید شده از سال ۲۰۱۸ به بعد را پذیرفتیم چرا که خیلی از فیلم های تولید شده در سال ۲۰۲۰ دچار مشکل شدند یا در طی مراحل تولید، به دلیل شیوع کرونا متوقف شده بودند. البته کشورهای دیگر هم با توجه به شرایطی که اتفاق افتاده خودشان را به روز رسانی کرده بودند.

در حالی که در نظر عوام ممکن است اینطور باشد که یک فیلمساز شهرت بیشتری از یک مدرس دانشگاه دارد، شما چگونه به این جشنواره ها راه پیدا کرده اید؟ منظورم این است که چگونه یک فرد جوان و بیشتر آکادمیک به عنوان داور به جشنواره ها دعوت می شود؟

این سوال خیلی خوب و راهگشا است. من با دعوت رسمی و از طریق ایمیل از طریق جشنواره ها دعوت می شوم. داوری من به دو صورت رخ می دهد؛ یا به عنوان یک شخص حقیقی که بر اساس شناخت اولیه ای که در اولین حضورهایم در جشنواره هایی که رفته ام و سپس رزومه ای که دارم دعوت می شوم. این شناخت برای افراد، به واسطه مشارکت در بحث ها و گفتگوها و بر اساس میزان اطلاعاتی که دارند پدید می آید. یک طریق دیگر هم فیپرشی است که خودش داوران را بنابر تخصص و رزومه‌شان تعیین می کند و به جشنواره های خیلی معتبر جهان معرفی می کند.

معتبرترین داوری که من داشته ام قطعاً در جشنواره اشلینگل آلمان بوده است که جزو ده جشنواره معتبر کودک و نوجوان جهان و در رده A جشنواره های فیلم های کودکان و نوجوانان است که از طریق فیپرشی بوده است. در خیلی از کشورهای دیگر هم، دبیران مرا به یکدیگر معرفی کرده اند و یا کسانی که در اولین جشنواره هایی که در آنها حضور داشته ام، مانند من مهمان بوده اند، کار مرا دیده اند و برای جشنواره های خودشان دعوت کرده اند؛ در واقع در جمع داوران از دبیران جشنواره های کودک دیگر هم حضور داشته اند و از کیفیت کار من راضی بوده اند و من را به جشنواره خودشان دعوت کرده اند.

در پاسخ به این که چرا یک فیلمساز داور نیست، توانایی صحبت کردن به زبان انگلیسی می تواند یکی از عوامل مهم محسوب شود و خیلی ها فرصت داوری را از دست می دهند به دلیل اینکه زبان بلد نیستند و محدودیت بودجه ای جشنواره ها برای تأمین یک مترجم، باعث می شود که از آنها دعوت نشود.

البته شاید در نظر آنها سابقه علمی من هم موثر بوده است چرا که من از خیلی قدیم با نشریات مختلف سینمایی و هنری کار کرده ام و کتاب و مقالات من به زبان انگلیسی دیده شده است. از طرف دیگر، در حال حاضر هم اگر دقت کنید می بینید که عموماً در ترکیب هیئت داوران جشنواره های خیلی معتبر جهان مانند کن و برلین، حتماً یک منتقد حضور دارد و مخصوصاً جشنواره های غربی به جایگاه منتقدان خیلی اهمیت می دهند. خوشبختانه می بینیم که کشور ما هم به تدریج به این موضوع توجه نشان می دهد. در کل باید گفت که این اتفاقات به تدریج دست به دست هم داد که من دعوت شوم. در کل از طریق شناختی که بواسطه حضور، تدریس و همکاریم با دانشگاه ها و جشنواره های خارجی به عنوان مدرس داشتم  با من آشنا شده و دعوتم کرده اند.

آیا این داوری ها به صورت حضوری انجام می شود و یا غیر حضوری و نمایش آثار در جشنواره ها چگونه است؟

همانطور که پیشتر هم اشاره کردم، برخی از این داوری هایم حضوری بوده و برخی دیگر غیر حضوری که به سیاست های جشنواره بستگی داشته است. در سال جاری، با توجه به شرایط بوجود آمده در جهان، بیشتر داوری هایم به صورت غیر حضوری بوده و برخی از آنها هم قرار است که روششان را اعلام کنند. در حالی که سال گذشته تمام داوری هایم از کشور روسیه گرفته تا کره جنوبی و یا کشورهای دیگر، همگی حضوری بودند و حتی در برخی از آنها ورکشاپ هم برگزار کردم.

نمایش آثار در جشنواره هایی که به صورت حضوری داوری داشته ام، همراه با مخاطب بوده و به دلیل دریافت بازخورد مخاطب بین المللی این جشنواره ها خیلی هم جالب بوده است. در غیر حضوری ها، یک پلتفورم خاص برای این جشنواره ها طراحی شده و در واقع از طریق آن پلتفورم و با کدی که به ما داده می شود، فیلم ها را به شکلی کاملاً حفاظت شده می بینیم. بعد، جلسات آنلاینی در پلتفرم زوم یا اسکایپ داریم و پس از صحبت با هم، در نهایت به انتخاب فیلم های برگزیده می رسیم.

در نهایت اگر ممکن است، به عنوان تتمه این گفتگو بفرمائید ماجرای رتبه بندی جشنواره ها چیست و آیا واقعاً رتبه جهانی یک جشنواره مهم است یا اینکه هر موفقیتی د رعرصه بین الملل قابل تقدیر است؟

رتبه بندی  جشنواره های جهان خیلی به این ربط دارد که چه فیلم هایی و چند کشور خارجی در آن شرکت کرده اند؟ چه مهمانانی داشته اند؟ و چه داورانی داشته اند؟ این ویژگی ها مهمترین نکات مد نظر «فیاپف» برای رتبه بندی جشنواره ها است. یعنی یک جشنواره برای معتبر شدن در جهان باید به فیلم هایی که می آورد خیلی دقت کند و اگر اولین نمایش تعداد بیشتری از فیلم ها در آن جشنواره رخ دهد و بعد به جشنواره های معتبرتر بروند، در کسب رتبه بهتر آن جشنواره اهمیت دارد. همانطور که دو سال پیش چند فیلم اولین نمایششان در جشنواره فیلم کودک ما بود و بعد به سینه کید و مانند آنها رفتند و موفقیت هایی هم کسب کردند که می تواند در بازگشت جشنواره ما به دوران طلائی خودش که در دهه ۷۰ خورشیدی جزو جشنواره های رتبه A جهانی کودک بود، مؤثر باشد.

بدیهی است که هر موفقیتی در عرصه جهانی قابل تقدیر نیست. طبیعی است که خیلی از جشنواره ها جعلی و قلابی هستند و در واقع هیچ سندی ندارند یا خیلی محدود در یک کافه برگزار می شوند. مطرح شدن در آنها، خیلی هم امتیازی برای صاحب اثر ایجاد نمی کند و نهایت دستاورد آن می تواند یک رزومه سازی بین المللی برای فیلمساز باشد.

اما خیلی از جشنواره ها هستند که شناسنامه دار هستند و با یک جستجوی خیلی مختصر در سایت هایی مانند filmfestagent و fiapf  و festhome و filmfreeway یا سایت های معتبر دیگر می توان از صلاحیتشان اطلاع یافت. حتی می توان عنوان جشنواره را جستجو کرد و دید که ما در واقع با چه طرف هستیم. این نکته ای است که می توان به آن توجه جدی داشت.

نکته قابل تأمل این است که خیلی ها هم با ناآگاهی دیگران را متهم می کنند و حتی مدعی می شوند که فلان جشنواره کیفیتی ندارد و جشنواره دیگری صلاحیت اسکار دارد در حالی که باید هم شرکت کننده ها و هم کسانی که دیگران را متهم می کنند، جستجو و تحقیق خوبی راجع به جشنواره ها و برگزاری آنها داشته باشد و بعد وارد مقوله اظهار نظر شوند.