به گزارش خبرنگار بین الملل خبرگزاری موج، درحالی‌که تا چند روز پیش دورنمای جذاب استقلال‌طلبی باوجود همه مشکلات و مخالفت‌ها نیروهای اقلیم کردستان عراق را سرمست ساخته بود، روند تحولات در دو روز گذشته به نحوی تغییر کرده که از یکسو اکنون خطر جدایی‌طلبی بر سر این اقلیم قرارگرفته و مخالفت‌ها با ریاست «مسعود بارزانی» در بین برخی احزاب کردستان عراق افزایش‌یافته است. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی یکی از اصلی‌ترین احتمالات استعفای بارزانی از ریاست اقلیم کردستان است.

از هنگام ظهور ناگهانی گروه تروریستی داعش در نیمه ۲۰۱۴ و پس از درگیری‌های آن با مناطق کردنشین اقلیم کردستان عراق، پیشمرگ های اقلیم بسیاری از مناطق تحت سیطره داعش را آزادکرده و از مرزهای ۴ استان دهوک، اربیل، سلیمانیه و حلبچه فراتر رفته بودند. از این جمله مناطق گسترده‌ای از استان‌های کرکوک، دیاله و الانبار را نیز زیر نفوذ خود گرفته بودند. قطع‌نظر از تعداد کُردهای ساکن در این مناطق و دعاوی دو طرف در خصوص مناطق مورد مناقشه، ضعف‌های حکومت مرکزی عراق در مقطع یادشده باعث شده بود دست کُردها در کنترل این مناطق بازبماند.

مسئولان اقلیم از همان هنگام علم استقلال‌خواهی را بلند کردند و سعی کردن از طریق بین‌المللی کردن موضوع اختلافات اربیل و بغداد بر توان چانه‌زنی خود بیفزایند، تلاش‌های آنان نهایتاً به برگزاری همه‌پرسی استقلال در ۲۵ سپتامبر گذشته انجامید که طبق اعلام رسمی اربیل ۹۲ درصد مشارکت‌کنندگان مناطق مختلف کُردی در آن به استقلال این ناحیه از عراق رأی دادند.

از سوی دیگر دولت فدرال عراق نیز برای جلوگیری از برگزاری این همه‌پرسی تلاش‌های زیادی کرد، مخالفت بازیگران منطقه‌ای (ایران و ترکیه) و حتی کشورهای ثالث نظیر آمریکا، کشورهای اروپایی و ... نیز به فشارها بر رهبران اقلیم افزود. تا اینکه دو روز پیش با حرکت نیروهای حشد الشعبی عراق به‌سوی استان کرکوک و چند درگیری جزئی در شهرهای کرکوک و طوزخورماتو و نیز مذاکرات موازی با این تحولات ورق را برگرداند. به‌زودی استانداری کرکوک به کنترل نیروهای عراقی درآمد و شهرهای طوزخورماتو و سنجار نیز در اختیار این نیروها قرار گرفت. باوجود این عقب‌نشینی‌ها مسعود بارزانی هنوز هیچ موضع‌گیری رسمی نداشته و خود این موضوع نیز نشان از پیچیدگی‌های وضعیت کنونی اقلیم کردستان دارد.

اوج‌گیری اختلافات داخلی

به نظر می‌رسد، عوامل مختلفی منجر به تغییر کلی در شرایط شده است؛ از یکسو مرگ ناگهانی «جلال طالبانی»، رئیس‌جمهور پیشین عراق تنها ۸ روز پس از برگزاری همه‌پرسی، باعث شد خلأ قدرت در مجموعه احزاب زیرمجموعه اتحادیه میهنی به وجود بیاید و عناصر مخالف بارزانی در این حزب که به دلیل باقی ماندن نام طالبانی بر آن نمی‌توانستند به‌طور مستقل خواسته‌های خود را پیگیری کنند، قدرت بیشتری به دست آوردند. ازجمله گفته می‌شود «بافل طالبانی»، فرزند جلال طالبانی که ریاست بخشی از پیشمرگ ها را در اختیار دارد، با «ابومهدی مهندس»، معاون حشد الشعبی به توافقی رسیده که از یکسو شامل تصمیم‌گیری برای بسیاری از مشکلات جاری میان بغداد و کُردها (ازجمله، پرداخت حقوق پیشمرگ ها و نیز واگذاری سهمیه ۱۷ درصدی کُردها از بودجه‌های فدرال و نفت) در مقابل عقب‌نشینی از مناطق مورد مناقشه است و از سوی دیگر نیز ایجاد اقلیم جدیدی متشکل از استان‌های حلبچه و سلمانیه و کرکوک را پیش‌بینی می‌کند. هنوز هیچ‌یک از دو طرف این توافق را تکذیب نکرده‌اند.

به نظر می‌رسد سکوت بارزانی نیز به دلیل این شرایط خطیر است، زیرا در شرایط فعلی نه‌تنها شانس استقلال اقلیم از عراق ازمیان‌رفته، بلکه حیات خود اقلیم نیز به خطر افتاده و احتمال دارد حتی دو استان حلبچه و سلیمانیه نیز از اقلیم کردستان خارج شوند. در چنین شرایطی موضع‌گیری شدید بارزانی می‌تواند اندک شانس بازگرداندن اجماع میان دو حزب دموکرات و اتحادیه میهنی را نیز از بین ببرد.

بن‌بست منطقه‌ای اقلیم کردستان

بستن مرزهای ایران و ترکیه بر دو استان اربیل و دهوک و از سوی دیگر باز شدن مرز زمینی ایران با سلیمانیه ازجمله دیگر مسائلی است که تنگناهای اقلیم را افزایش می‌دهد. همچنین اخباری از کاهش یافتن آذوقه ذخیره‌شده در اقلیم منتشرشده و گفته‌شده نماینده بارزانی از «بن علی ایلدیریم»، نخست‌وزیر ترکیه خواسته میان اربیل و بغداد میانجیگری کند. در کنار مخالفت ایران و ترکیه با استقلال اقلیم، «ائتلاف غربی ضد داعش» نیز اعلام کرده که از پیشروی عراقی‌ها در کرکوک مطلع بوده، در همین راستا امروز «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا نیز ضمن درخواست از دو طرف برای پایان دادن به درگیری صراحتاً اعلام کرد که در این مناقشه بی‌طرف خواهد ماند. به نظر می‌رسد موضع آمریکا در خصوص اقلیم، از عدم‌حمایت از استقلال فراتر رفته و در شرایط فعلی حمایت از پیشروی بغداد است. به‌این‌ترتیب اقلیم کردستان در حوزه منطقه‌ای نیز با بن‌بست ویرانگری روبه‌رو است.

جنبش گوران و حزب جماعت اسلامی کردستان در پی اتمام دوران ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم و تمدید آن توسط نهادهای امنیتی چندین بار خواستار استعفای وی و مهیاکردن شرایط برای انتخاب رئیس جدید شده بودند. اکنون «برهم صالح»، رهبر پیشین حزب اتحادیه میهنی که اخیراً از این حزب خارج‌شده نیز خواستار توقف عملیات نظامی در کرکوک و استعفای دولت اقلیم کردستان برای تشکیل یک دولت انتقالی و مذاکره با بغداد شده است. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی احتمال استعفای مسعود بارزانی از رهبری اقلیم کردستان عراق، به‌منظور شکستن بن‌بست ایجادشده به‌شدت افزایش‌یافته است.