به گزارش خبرگزاری موج، در سفر حسن روحانی رییس جمهور کشورمان به عراق، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق در یک بیانیه مشترک بر توسعه و گسترش روابط دو کشور در همه حوزه های مورد علاقه تاکید کردند.

در بخشی از این بیانیه آمده است: در خصوص شط العرب ، طرفین بر عزم راسخ خود بر اجرای "عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق" مورخ ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ و پروتکلهای ضمیمه و موافقتنامه های تکمیلی آن، با حسن نیت و با دقت، تأکید کردند و براین اساس، طرفین تصمیم گرفتند تا عملیات مشترک پاکسازی و لایروبی شط العرب را به منظور بازگرداندن کانال اصلی قابل کشتیرانی (تالوگ) بر اساس عهدنامه ۱۹۷۵ مذکور و پروتکل مربوطه آن در اسرع وقت آغاز کنند.

برای یافتن پاسخ این پرسش که نام اروند رود صحیح است یا شط العرب، ناگزیر باید به منابع تاریخی مراجعه کرد.

اروند رود کجاست؟

بر اساس مستندات جغرافیایی، اَروَندرود یا اروند رود رود پهناوری است در جنوب غربی ایران و در مرز ایران و عراق که از همریزش رودهای دجله، فرات و سپس کارون پدید آمده ‌است.

دجله و فرات پیش از پیوستن به کارون در شهر قرنه در ۳۷۵ کیلومتری جنوب بغداد به هم می‌پیوندند.

در ازای اروندرود از قرنه تا ریزشگاه آن در خلیج فارس ۱۹۰ کیلومتر است. ریزشگاه اروندرود در میان شهر ایرانی اروندکنار و شهر عراقی فاو است.

بصره، خرمشهر، آبادان، خسروآباد و فاو از جمله بندرهای مهم این آبراه هستند که نقش چشمگیری در رونق بازرگانی منطقه دارند.

هم‌ اکنون ۸۱ کیلومتر از ۱۷۵ کیلومتر طول اروندرود از محل پیوستن نهر خین به این رودخانه تا مصب آن در خلیج فارس، مرز مشترک ایران و عراق به ‌شمار می‌آید.

عرض اروند رود بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر و عمق آن بین نه تا پانزده متر در نوسان است و هنگام جزر و مد آب، تغییر می‌یابد و در عین حال برای کشتیرانی مناسب است.

جریان آب رودخانه اروند از دو رودخانه دجله و فرات در خاک عراق سرچشمه گرفته و رودخانه کارون نیز به داخل آن می‌ریزد. حرکت آب از شمال به طرف جنوب است که به خلیج فارس منتهی می‌گردد. آب رودخانه اروند که از دریا تأثیر می‌پذیرد، عمدتاً دارای دو حرکت جزر (کاهش ارتفاع آب و حرکت آن به طرف خلیج) و مد (افزایش ارتفاع آب و حرکت آن از دریا به سمت رودخانه) می‌باشد که مجموعاً در طول شبانه روز، چهار بار تکرار می‌گردد.

ارتفاع آب در عمیق‌ترین قسمت رودخانه به ۲۵ متر می‌رسد و اختلاف ارتفاع آب در پایین‌ترین حالت جزر و بالاترین حالت مد به ۵/۳ متر می‌رسید.

در قسمتی از اروندرود که در نزدیکی پیوندگاه این رود به رود کارون قرار دارد چندین جزیره کوچک در میانهٔ اروندرود شکل گرفته به نام‌های: صالحیه، بوارین، ام‌الطویل، بلجانیه، ام‌البابی، و ام‌الرصاص.

نخستین بار چه زمانی این رودخانه اروندرود نامیده شده است؟

منابع تاریخی متعددی وجود دارد که از نام اروند رود برای این رودخانه استفاده کرده است. از جمله آنکه در اوستا به اروندرود اشاره شده ‌است که در آن دوره «ارونگ» یا «آرنگ» گفته می‌شده و چنین آمده است: دارنده دشت‌های فراخ و اسب‌های تیزرو که از سخن راستین آگاه است و پهلوانی است خوش‌اندام و نبرد آزما، دارای هزار گوش و هزار چشم و هزار چستی و چالاکی یاد شده، کسی است که جنگ و پیروزی با اوست، هرگز نمی‌خسبد، هرگز فریب نمی‌خورد، اگر کسی با او پیمان شکند خواه در شرق هندوستان باشد یا بر دهنه شط آرنگ، از ناوک او گریز ندارد، او نخستین ایزد معنوی است که پیش از طلوع خورشید فناناپذیر تیز اسب بر بالای کوه هرا بر می‌آید و از آن جایگاه بلند سراسر منزلگاه‌های آریایی را می‌نگرد.

فرودسی شاعر پارسی گوی ایرانی نیز چند بار در اشعار خود به اروند رود اشاره کرده است.

به عنوان نمونه می گوید:

کیانوش و پُرمایه بر دستِ شاه

چو کِهتَر برادر وُرا نیکخواه

همی رفت منزل به منزل چو باد

سَری پر ز کینه، دلی پر ز داد

به اَروندرود اَندر آورد روی

چُنان چون بُوَد مردِ دیهیم‌جوی

اگر پهلَوانی ندانی زبان

به تازی تو اروند را دَجله خوان

و یا در جای دیگری می گوید:

فرخ زاد هر مزد با آب چشم

به اروند رود اندر آمد بخشم

دولت کار غلط و اشتباهی کرده است

در همین رابطه خبرنگار خبرگزاری موج در گفتگو با خسرو معتضد از مورخان کشورمان گفتگویی انجام داده است.

خسرو معتضد معتقد است: اگر دولت چنین اقدامی انجام داده و بیانیه ای را که در آن فقط عنوان شط العرب دارد را امضا کرده، به طور قطع کار غلط و اشتباهی انجام داده است.

وی با تاکید بر اینکه در این موضوعات نباید نگاه سیاسی داشت، افزود: نام تاریخی این رودخانه اروند رود است. اما واژه شط العرب نیز به دلیل حضور هموطنان عرب زبان در این منطقه استفاده می شود. اما پافشاری برای استفاده از واژه شط العرب به زمان حضور رژیم بعث عراق و صدام حسین باز می گردد و آنها برای افزایش اختلافات قومی، بر استفاده از این واژه اصرار داشتند.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: با توجه به اینکه واژه شط العرب یک واژه مصطلح بوده و هموطنان عرب زبان ما آن را استفاده می کنند، بیان آن اشکالی ندارد. زیرا ما که نباید مانند افراد خشک مغز جنوب خلیج فارس باشیم و بدون فکر و اندیشه حرفی را بر زبان بیاوریم. به همین دلیل هر بار مقاله ای در این مورد نوشته ام، هر دو واژه اروند رود و شط العرب را با هم استفاده کرده ام.

معتضد افزود: واژه اروند رود یک واژه پارسی و کلمه ای اسطوره ای است که پیش از اسلام نیز به کار برده شده است و در کتب و مستندات بسیار تاریخی به این نام اشاره شده و حتی در شاهنامه فردوسی نیز اشعاری داریم که به اروند رود اشاره می کند. از جمله اینکه " فرخ زاد هر مزد با آب چشم .... به اروند رود اندر آمد بخشم"

نخستین بار چه کسی به واژه شط العرب رسمیت بخشید؟

وی تصریح کرد: برای نخستین بار به صورت رسمی فردی به نام چارلز بلگیریو که مشاور شیخ بحرین در دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ بود گفت که دو هزار و ۵۰۰ سال است که نام این رودخانه اروند رود است. آن زمان اعراب زیادی در منطقه ساکن نبودند و حالا که اعراب در منطقه ساکن شده اند، بهتر است از یک واژه عربی استفاده شود!

این مورخ در ادامه به پیشینه حضور اعراب در منطقه اشاره کرد و گفت: از زمان شاپور اول ساسانی، اعراب اجازه داشتند تا در خوزستان ساکن شوند. این اعراب ایرانی بوده و از حقوق مساوی با تمام ایرانیان برخوردار هستند و انسان های رشید و وطن پرستی نیز در طول تاریخ بوده اند.

معتضد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به بیانیه دو کشور ایران و عراق که به امضای روسای جمهور دو کشور رسیده و در آنها تنها از واژه شط العرب استفاده شده است، گفت: این کار غلط و اشتباهی بوده است. باید از هر دو واژه اروند رود و شط العرب استفاده می کردند. چرا که بیانیه های رسمی دو کشور بار حقوقی بسیار زیادی دارد.

وی اظهار داشت: متاسفانه به دلیل اینکه در کنار رییس جمهور مشاوران آگاه به تاریخ حضور ندارند، این اشتباهات ایجاد می شود. رییس جمهور باید بداند که هر کلمه ای که به کار می برد و هر بیانیه و سندی که امضا می کند، دارای بار حقوقی بوده و اگر مشاوری آگاه و امین و مسلط به تاریخ در کنار وی حضور داشت، هرگز چنین اشتباهی صورت نمی گرفت.

این استاد دانشگاه افزود: اگر امروز ما در برابر واژه شط العرب به هر دلیلی عقب نشینی کنیم، فردا باید به جای خلیج فارس بگوییم خلیج جعلی عربی و به استان خوزستان نیز بگوییم استان عربستان.

اروند رود صدها سال عامل مناقشه بین ایران و عراق و عثمانی بوده است

معتضد تاکید کرد: ارزش اروند رود برای ایران از یک رودخانه مرزی بیشتر است. به همین دلیل مسوولان دولت و وزارت خارجه باید با حساسیت بسیاری در مورد آن اظهار نظر کنند. متاسفانه وزارت خارجه در این موضوع خوب عمل نکرده و شاید دلایلی دارند که ما از آن بی اطلاع هستیم. اما مسوولان باید بدانند که استفاده از واژگان، بار حقوقی بسیاری برای کشور به همراه خواهد داشت.

وی با اشاره به پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق و همچنین ایران و حکومت عثمانی گفت: اختلافات در خصوص حدود اروند رود تنها به دوره رژیم بعث عراق باز نمی گردد که جنگی با یک میلیون کشته و مجروح به دو کشور تحمیل کرد. از زمان امیر کبیر وجود داشته و اگر با حساسیت و دانش کافی درباره اروند رود صحبت نکنیم، ممکن است اختلافات دو کشور بار دیگر سرباز کند.