، در دو هفته گذشته درگیری های نظامی میان معارضین و ارتش سوریه تشدید شده است. این درگیری ها پس از چند سال که آرامشی نسبی بر این کشور حاکم شده بود، از سر گرفته شد. آنچه این تحولات را به صدر اخبار آورده مربوط به ارتباطش با صحنه نبرد اوکراین، لبنان و همچنین رویارویی غیرمستقیم تهران و آنکارا است. گروهک های تروریستی مانند تحریر الشام و جبهه و النصره تلاش دارند شهر استراتژیک حلب (مرکز تجاری سوریه) را تصرف کنند. همچنین آنها درصدد هستند تا حمص و حماه را در اختیار بگیرند تا از این طریق بتوانند بر دمشق که در جنوب این شهرها قرار دارد، فشار وارد کنند.

در این راستا جمهوری اسلامی ایران به مانند یک دهه قبل حامی حفظ ساختار سیاسی کنونی سوریه است تا به نحوی مانع تجزیه و آشفتگی بیشتر اوضاع در خاورمیانه شود. اما داستان ترکیه و شخص اردوغان فرق دارد. اردوغان از سال ۲۰۱۱ که درگیری های داخلی سوریه آغاز شد و با موج گسترده پناهجویان سوری روبرو گردید، خواهان ایجاد یک منطقه حائل در مرز بود. امروز نیز به نظر می رسد همان ایده را دنبال می کند. از این رو علی رغم ادعای مقامات ترکیه که تأکید دارند گروه های تروریستی فعال در سوریه تحت فرمان آنکارا نیستند و از آن حرف شنوی ندارند، اما به نظر می رسد این گونه اظهارات بیشتر تعارفات سیاسی برای مخفی نگه داشتن نیت اصلی ترکیه با هدف پیشبرد سیاست های مخفیانه آن در سوریه باشد. شرکت ترکیه در اجلاس وزرای امور خارجه کشورهای عضو اکو که در مشهد برگزار شد در سطح معاون وزیر خارجه و عدم تمایل دیدار اردوغان با عراقچی در آنکارا مؤید آن است که این کشور تمایلی به گفتگوهای صریح پیرامون سوریه با ایران ندارد.

در این بین اهتزار پرچم ترکیه در حلب و ابراز امیدواری دختر اردوغان در فضای مجازی برای تصرف شهر حماه توسط گروه های معارض نشان می دهد رویکرد کلی ترکیه با جمهوری اسلامی ایران و حتی عراق در این خصوص سوریه متفاوت است. انتشار تصویر بوسه اردوغان بر پرچم عثمانی نیز با هدف خاصی صورت گرفت. واقعیت آن است که بحث «احیا امپراتوری عثمانی» به رهبری اردوغان دیگر یک هدف مخفی و پنهانی نیست. اردوغان و تیمش از سال ۲۰۰۲ به آرامی در حال پیشبرد این برنامه هستند و تحولات سوریه بهترین اتفاق ممکن در مسیر اجرای این نیت بود. گفتنی است تا پیش از فروپاشی امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۲۴، سوریه بخشی از سرزمین های تحت حاکمیت این امپراتوری به شمار می رفت. اکنون پس از یکصد سال از تشکیل جمهوری ترکیه که جایگزین امپراتوری عثمانی شده، اردوغان امیدوار است در صد سالگی آن، مجدداً راه را برای تصرف بخش هایی سوریه به مانند گذشته هموار شود.

لذا شاهد هستیم در روزهای اخیر اردوغان خطاب به بشار اسد از وی خواست که تسلیم معارضین شود تا بتواند از حمایت ترکیه برخوردار گردد. در این بین نقش روسیه نیز قابل تأمل است. بنابر گزارش رسانه‌های میدانی پس از پیشروی مخالفان سوری به استان حماه، روسیه دستور تخلیه ناو‌ها و تجهیزات نظامی حساس از طرطوس را صادر کرده است. این انفعال روسیه می تواند دو دلیل داشته باشد: یکی اینکه آنها به حدی در اوکراین درگیر شده اند که توان تمرکز بیشتر بر صحنه سوریه را ندارند، و دیگری اینکه این عقب نشینی ها در نتیجه رایزنی های پنهانی با ترکیه است.

لازم به ذکر است در جریان جنگ اوکراین، روس ها تحت تحریم های شدید غربی قرار گرفتند و لذا به ترکیه برای نبستن بنادرش در دریای سیاه به روی کشتی های روسی بشدت نیاز دارند. در واقع در حوزه ناتو، تنها کشوری که هنوز رویکرد خصمانه شدیدی علیه روسیه اعمال نمی کند، ترکیه است. از این رو بعید نیست روس ها برای بقای تجاری و اقتصادی خود که زیر فشار ۱۸ هزار تحریم غربی هستند، حاضر باشند در میدان سوریه به ترکیه امتیاز بدهند.

نکته مهم دیگر این است که مسکو می کند در نهایت دمشق برای بازسازی و بقای اقتصادی همچنان نیازمند روسیه است و اگر چنین عقب نشینی هایی هم صورت بگیرد، تأثیری در بلند مدت روی روابط مسکو-دمشق نخواهد داشت. زیرا اسد جایگزین بهتری برای روسیه نخواهد یافت.

همچنین سکوت اروپا و آمریکا در برابر پیشروی های جبهه النصره جالب توجه است. این گروه از سوی غرب در زمره گروهک های تروریستی شناخته شده اما در روزهای گذشته آنها واکنشی به تحولات سوریه نشان نداده اند. علت این مسئله را باید در بحث امنیت اسرائیل جستجو کرد. تا پیش از شدت گرفتن تحرکات معارض در سوریه، اسرائیل از منطقه جولان سوریه تحت فشار شدیدی قرار گرفته بود در حالی که همزمان در لبنان و نوار غزه می جنگید. اما با بهم ریختن اوضاع در سوریه، میزان فشار و حمایت دولت این کشور از تحرکات در جولان علیه اسرائیل کاسته شد.

بنابراین آنچه در سوریه در حال وقوع است را باید نوعی تقابل منافع جمهوری اسلامی ایران و ترکیه دانست. هرچه حوزه تصرف معارضین افزایش یابد تقابل بین آنکارا و تهران هم شدیدتر خواهد شد.