، در چهار دهه گذشته روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به عنوان دو همسایه و دو کشور اسلامی علیرغم برخی اختلافاتی که داشته اند، همواره در مسیر با کمترین نوسان در جریان بوده است. ترکیه به عنوان کشور عضو ناتو و با توجه به روابط نزدیکی که با آمریکا دارد اما در ۱۵ سال اخیر نشان داده است حاضر نیست در مقابل سیاست های ضدفلسطینی اسرائیل سکوت کند، این در شرایطی است که روابط تجاری آنها قابل توجه بوده است. اما پس از بروز جنگ غزه که از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، آنکارا شدت انتقاداتش از اسرائیل را افزایش داد تا جایی که شش ماه پس از شروع این نبرد، در ماه مه ۲۰۲۴ روابط تجاری اش با اسرائیل را قطع کرد و تصمیم به تحریم آن گرفت. این مسئله موجب نزدیکی رویکردهای منطقه ای تهران و آنکارا در حوزه فلسطین شد. اما وقوع تحولات سریعی در سوریه در دسامبر ۲۰۲۴ که منجر به سقوط خاندان اسد و حاکمیت جولانی شد، مناسبات ایران و ترکیه را تحت تأثیر جدی قرار داد.

اردوغان در روزهایی که نیروهای جولانی در حال حرکت به سمت دمشق بودند، رسماً و علناً از آنها حمایت کرد که این مسئله، اندکی بعد خود را در حضور و نفوذ بیش از پیش ترکیه در سوریه نشان داد تا جایی که نگرانی های امنیتی هم در اسرائیل برانگیخت. افزایش حضور ترکیه در سوریه که شکل نظامی و اقتصادی به خود گرفته است، تا حد زیادی موجب کاهش اثرگذاری جمهوری اسلامی ایران در این کشور شد. در همین راستا برخی تنش های دیپلماتیکی بین تهران و آنکارا رخ داد ولی در اوایل اسفند ماه این تنش ها پس از دستور اوجالان، رهبر حزب پ.ک.ک برای کنار گذاشتن سلاح آشکار شد. در این خصوص هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه در مصاحبه‌ای با شبکه الجزیره، جمهوری اسلامی ایران را متهم به حمایت از گروه های شبه نظامی کرد و گفت این اقدامی خطرناک است و این سیاست باید تغییر کند.

در پی این اظهارات، وزارت امور خارجه کشورمان، حجابی کرلانگچ، سفیر ترکیه در تهران، را احضار کرد. بنا به گزارش وزارت خارجه در این نشست به سفیر ترکیه گفته شد «منافع مشترک دو کشور و حساسیت شرایط منطقه‌ای ایجاب می‌کند که از بیان اظهارات نادرست و تحلیل‌های غیرواقعی که می‌تواند منجر به اختلاف و تنش در روابط دوجانبه شود، پرهیز شود.»

در واکنش به این اقدام، ترکیه هم همان روز سفیر ایران در آنکارا را احضار کرد. در همین رابطه اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه تأیید کرد دو کشور در برخی موضوعات اختلاف نظر دارند. وی افزود: «ما برای روابط دوجانبه خود با ترکیه اهمیت زیادی قائل هستیم. متأسفانه اظهاراتی که بار‌ها از آنکارا شنیده‌ایم، بسیار غیرسازنده بوده است و ضروری بود که ایران به‌صورت قاطع و شفاف موضع خود را در این زمینه بیان کند.»

اما به نظر می رسد این تقابل دیپلماتیک که در حال حاضر چندان هم شدید نیست، کماکان ادامه دارد. زیرا بقایی در پاسخ به پرسش خبرنگار سیاسی موج در باره گفتگوهای عراقچی و هاکان فیدان که در حاشیه نشست اجلاس وزرای خارجه کشورهای اسلامی در جده که روز شنبه (۱۸ اسفند) برگزار شد، همچنان به بحث «گلایه کردن از رفتار آنکارا» تأکید کرد. وی گفت: «ما در این دیدار نکات و گلایه های خود را به وزیر خارجه ترکیه اعلام کردیم و گفتیم جمهوری اسلامی ایران برای روابط دوجانبه ارزش زیادی قائل است اما رویکردهای آنکارا مبتنی بر فرافکنی و مقصریابی در خصوص تحولات سوریه را نمی‌پذیریم. همه کشورها باید مسئولیت های خود را بپذیرند و از بیان اظهاراتی که غیرواقع است و هم باعث پیچیده شدن مسائل می شود خودداری شود.»

تنش های سیاسی ایران و ترکیه در خصوص تحولات منطقه ای در حالی افزایش یافته است که پس از پنج سال توقف، از روز شنبه (۱۸ اسفند) قطار مسیر تهران-وان دوباره شروع به کار کرد. این مسئله تحولی مهم در بحث توریسم و تجارت بین دو کشور محسوب می شود تا جایی که رسانه های عبری زبان اسرائیل بدان واکنش نشان دادند. آنها با دید امنیتی این مسئله را مدنظر قرار دادند و نوشتند اگرچه این قطار به دلیل شیوع کرونا کارش متوقف شده بود، اما زمانی که امکان ورود ایرانی ها به سوریه محدود شده است، راه اندازی این قطار می تواند قابل توجه باشد.

در حال حاضر حجم روابط تجاری ایران و ترکیه حدود ۱۰ میلیارد دلار است و مقامات دو کشور هدف خود را رساندن این عدد به ۳۰ میلیارد دلار اعلام کرده اند. در واقع در شرایطی که شاهد رسانه ای شدن اختلافات سیاسی بین تهران و آنکارا هستیم در حوزه تجاری و اقتصادی، دو کشور تلاش دارند بدور از هرگونه اختلافی، حجم مبادلات را افزایش دهند. این مسئله برای ایران که با آمدن ترامپ با تحریم های جدیدی روبرو شده است، اهمیت زیادی دارد. رویکرد اقتصادی ترکیه هم مؤید آن است که این کشور از هر مسیری که به ارتقا توان مالی اش بیانجامد، استقبال می کند تا جایی که تا حدود ۹ ماه قبل روابط تجاری بزرگی با اسرائیل نیز داشت. بنابراین دور از انتظار است که درگیری و اختلاف نظرها در حوزه سوریه و حتی عراق، منجر به تحت تأثیر قرار گرفتن بخش تجارت دوجانبه شود. این خواسته وزارت خارجه کشورمان نیز است چنانکه بارها اسماعیل بقایی در نشست های خبری خود تأکید کرده کشورهای همسایه ما باید بدور از فشارهای کشورهای ثالث، مناسبات خود با ایران را براساس منافع ملی و منافع متقابل پیگیری کنند. بنابراین شائبه متلاطم شدن مناسبات جمهوری اسلامی ایران و ترکیه درست نیست و این گونه اخباری روی بازار داخلی هم اثری نخواهد داشت.