،یکی از موضوعات مهم در سیاست خارجی دولت سیزدهم، پیگیری از سرگیری روابط ایران و مصر  بود. پس از چهار دهه قطع روابط دیپلماتیک تهران و قاهره (جز مدتی کوتاه در دوره ریاست جمهوری محمد مُرسی) در دو سال اخیر اراده و عزم در سران دو کشور برای از سرگیری مناسبات بیش از هر زمان دیگری جدی است؛ تصمیمی که برآیند مجموعه‌ای از ترددها و گفت‌وگوهای دیپلماتیک و اقدامات میانجی‌گرانه بوده است. این موضوع به ویژه پس برقراری دوباره روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان با میانجیگری چین، مذاکرات تهران و قاهره نیز با وساطت دو عمان و عراق با جدیت بیشتری دنبال شد.

در همین راستا شهیدحسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه فقید کشورمان در شهریور سال ۱۴۰۰، در حاشیه جمع رؤسای هیأت‌های شرکت‌کننده در نشست منطقه‌ای حمایت از عراق، با عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر، گفت‌وگو و رایزنی کرد.

همچنین شهید امیرعبداللهیان در شهریور ۱۴۰۲ در حاشیه «اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد» با همتای مصری خود دیدار کرد. در این دیدار درباره مسائل مورد علاقه دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و مصر گفت‌وگوهای مثبت و ثمربخش صورت گرفت. دو طرف تاکید کردند با توجه به سوابق تمدنی و تاریخی و اشتراکات فرهنگی دو کشور و در راستای منافع مشترک، لازم است مسیر و گام‌های رسیدن به آن از طریق تداوم گفت‌وگو میان مقامات دو کشور هموار شود. این دیدار بازتاب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی به همراه داشت، تا جایی که از آن به مثابه «کاتالیزور عادی‌سازی روابط تهران و قاهره» یاد شد.

در آبان 1402 و در جریان جنگ غزه که شهید رئیسی برای حضور در نشست سران کشورهای اسلامی و عربی به ریاض سفر کرده بود، با السیسی ملاقات کرد. این دیدار از این جهت اهمیت داشت که زمینه سازی هایی برای عادی سازی روابط در سطح کارشناسی و وزار در جریان بود.

در ادامه این ملاقات ها، 23 اردیبهشت 1403 امیرعبدالهیان در اکانت خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: مذاکرات رو به جلویی با سامح الشکری همتای مصری در راستای ارتقای روابط ایران و مصر داریم. وی همچنین با اشاره به توافق روسای جمهور ایران و مصر گفت گام‌های مشترکی برداشته‌ایم و این مسیر درست را مشترکاً ادامه خواهیم داد.

اما حادثه بالگرد حامل رئیس جمهور و تیم همراهش که منجر به شهادت آنها شد، موجب گردید تا فضای سیاسی ایران تغییر کند. در حال حاضر بیش از هر چیزی موضوع انتخابات ریاست جمهوری دولت چهاردهم در صدر اخبار است و به نظر می رسد مسئله مهم برقراری دوباره روابط با مصر دچار تعلیق شده است، هرچند که سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر که برای بیان تسلیت به تهران آمد، در دیدارش با علی باقری کنی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران با اشاره به مذاکرات فشرده و مستمر خود با امیرعبداللهیان در خصوص مسائل منطقه، بر لزوم استمرار این مذاکرات و مشورت‌ها در راستای پیگیری ارتقا و توسعه روابط بر مبانی و اصول پایدار و استوار تأکید کرد.

اما آنچه باعث این گمانه می شود که ازسرگیری روابط با مصر هرچند که ابتکار دولت سیزدهم بود اما به طور قطع اکنون جزو اهداف راهبردی جمهوری اسلامی است و در دولت چهاردهم نیز دنبال خواهد شد، اظهار نظر هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان در 7 خرداد سال جاری در تهران بود. وی در این سفر با رهبر انقلاب دیدار کرد. در این نشست مقام معظم رهبری با اشاره به اظهار نظر «بن‌طارق» مبنی بر تمایل مصر برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی، عنوان کردند: «ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم.»

بیان رهبری در شرایطی صورت گرفت که سلطان هیثم بن طارق چند روز قبل از حضورش در تهران، در سفری رسمی و دو روزه به قاهره رفته و با عبدالفتاح سیسی گفتگو کرده بود. لذا می توان ارزیابی کرد سلطان عمان نقش میانجی در روابط مصر و ایران را بر عهده دارد.

بیشتر بخوانید:

دیدار ابراهیم رئیسی و عبدالفتاح السیسی در عربستان پیام‌های مهمی داشت

گام مهم ارتباط کامل تهران و قاهره برداشته شد

افزایش سرمایه بانک ایران و مصر به زودی

رژیم صهیونیستی نگران بازگشت روابط سیاسی میان مصر و ایران است

پرواز مستقیم ایران و مصر کی برقرار می‌شود؟

چرا برقراری روابط مصر و ایران در این دوره مهم است؟

با توجه به این نشست ها و ملاقات هایی که ذکر آن رفت، اکنون باید این پرسش را از وزارت خارجه داشت که زمینه سازی ها در مسئله ارتباط با مصر به کجا منتهی شده است و چه بازه زمانی برای تحقق این امر پیش بینی می شود. نکته دیگر عادی سازی روابط جمهوری اسلامی ایران با مصر در این برهه زمانی چه اهمیتی دارد؟

پاسخ به این پرسش مستلزم بازگویی تحولات منطقه به ویژه حوزه فلسطین است. از 7 اکتبر (16 مهر) غزه زیر آتش ارتش اسرائیل است. بخش شمالی نوار غزه عملاً نابود شده و در بخش جنوبی هم بیش از 1.5 میلیون نفر در بدترین شرایط انسانی زندگی می کنند و البته اینکه هیچ دورنمایی از پایان این نبرد و بهبود اوضاع وجود ندارد.

ارتش اسرائیل به دنبال ورود به رفح و گرفتن محور فیلادلفیا (مرز نوار غزه و مصر) بود. این کار در یک هفته اخیر اتفاق افتاد زیرا به زعم اسرائیلی ها حماس تونل های زیادی در این منطقه داشت که از طریق آنها از مصر کالا و تسلیحات قاچاق می کرد. همچنین طبق این ادعا این تونل ها محل عبور و مرور افراد خارجی به داخل نوار غزه بود. در نتیجه تلاش اسرائیل برای سیطره بر این محور، درگیری مرزی ای با ارتش مصر نیز رخ داد که دستکم یک سرباز مصری کشته شد اما مقامات مصر تلاش کردند موضوع بزرگ نشود تا روابطشان با این رژیم بهم نخورد.

از سویی به دلیل جنایاتی در که در نوار غزه رخ داده است، مصر به آفریقای جنوبی در شکایت از اسرائیل در دادگاه لاهه پیوست. با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران اساسا مشروعیتی برای رژیم صهیونیستی قائل نیست و آن را به رسمیت نمی شناسد، نمیتواند به این شکایت بپیوندد اما حمایت از کشورهای ضد اسرائیلی رویکرد کلی تهران است. لذا هرچند مناسبات ایران و مصر نزدیکتر باشد، همکاری در این حوزه مقدورتر است. مسئله بعدی مربوط به تأثیر روابط تهران-قاهره بر امکان ارسال کمک به نوار غزه است. نکته دیگر امکان استفاده از پتانسیل مصر برای حضور ایران در آبهای مدیترانه را فراهم میکند.

همچنین مصر دروازه ورود به آفریقاست؛ قاره‌ای‌ است که همزمان هم قابلیت صادرات منابع و هم توان جذب سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی را دارد. این کشور عضو بازار مشترک کشورهای شرق و جنوب آفریقا «کومسا»‌ست؛ پیمانی با ۲۱ کشور و جمعیتی بیش از ۵۸۳ میلیون نفر که تولید ناخالص داخلی ۸۰۵ میلیارد دلاری و حجم صادرات و واردات کالا به ارزش ۳۲۴ میلیارد دلار دارند. ایران پیش از این تلاش‌هایی را برای ایجاد بانک مشترک و شرکت‌های صنعتی و تجاری داشته‌ است که با آغاز روند عادی‌سازی روابط می‌توان به تثبیت و گسترش این اقدام‌ها امید بیشتری داشت. در مقابل، مصر نیز جمهوری اسلامی ایران را به عنوان شاهراه ارتباط با آسیا و به ویژه قفقاز و آسیای شرقی می‌داند و در ارزیابی‌های تجاری خود امیدوار است با آغاز ازسرگیری روابط بتواند از بازار انرژی ایران بهره بیشتری ببرد. همچنین عادی‌سازی روابط با ایران به ایجاد روابط اقتصادی و تجاری نزدیکتر قاهره با کشورهایی مانند عراق، سوریه و لبنان که تهران در آنها نفوذ قابل توجهی دارد، منجر خواهد شد. با توجه به بحران اقتصادی که اکنون مصر با آن دست به گریبان است، مقامات قاهره امیدوارند از طریق ایران بتوانند جای پای در بازارهای اطراف کشورمان پیدا کنند.